۱/ در میزگرد تخصصی ایسنا مطرح شد:
بیماری کمیت‌گرایی در تحقیقات/ وضعیت بحرانی نانوپزشکی
به گزارش دفتر ایسنای جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی، میزگرد تخصصی با موضوع "بررسی دستاوردهای ستاد نانوفناوری با تمرکز بر نانومدیسین" با حضوردکتر هاشم رفیعی‌تبار عضو فرهنگستان علوم و استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دکتر سید مهدی رضایت مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو و دکتر محسن احمدی عضو هیأت علمی گروه مهندسی و فیزیک پزشکی و و تعدادی از دانشجویان نانو پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی در ایسنا برگزار شد.
در این میزگرد در خصوص موضوعاتی چون اقدامات ستاد نانو در توسعه رشته‌های دانشگاهی و تجهیزات آزمایشگاهی، کمیت‌گرایی و کیفی‌سازی تحقیقات، صادرات محصولات دانش‌بنیان فعالان عرصه نانو فناوری پزشکی و همچنین ضرورت به‌روز رسانی سرفصل‌های دروس دانشگاهی و چالش‌هایی که در حوزه نانو فناوری وجود دارد، بحث و تبادل نظر شد. آنچه که در پی می‌آید بخش اول این میزگرد است که به این شرح است:
اولویت‌ها در دو سند ۱۰ ساله نانو فناوری
دکتر مهدی رضایت، مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو در میزگرد تخصصی سرویس علم و فناوری خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با موضوع "بررسی دستاوردهای ستاد نانوفناوری با تمرکز بر نانومدیسین" با بیان اینکه علم و فناوری نانو در کشور نسبت به سایر حوزه‌ها جوان‌تر است، گفت: ستاد هر آنچه که در این حوزه انجام داده است، حاصل کارهای متخصصان و فناوران ما در بخش‌های مختلف است؛ از این رو نقش ستاد در این حوزه بیشتر حمایتی و سیاست‌گذاری و نظارت بوده است.
وی با بیان اینکه تا سال‌های قبل از ۱۳۸۰ با علم نانو آشنا نبودیم و تعداد معدودی از استادان دانشگاه به این حوزه آشنایی داشتند، ادامه داد: بر اساس ارزیابی‌های ما در سال ۱۳۸۰ تنها چند مقاله از سوی محققان کشور تألیف شده بود، ولی در سال ۱۳۸۴، بعد از آنکه کمیته‌ای در این حوزه تشکیل شد، سند ۱۰ ساله اول توسعه نانو تدوین شد و به تصویب هیأت دولت رسید. در این سند اهم وظایفی که برای ستاد تعیین و تقسیم کار شد، از جنس تهیه زیر ساخت‌ها بوده است.
رضایت، توسعه نیروی انسانی، حمایت از ایجاد زیر ساخت‌های آزمایشگاهی و ترویج حوزه فناوری نانو را از محورهای سند اول توسعه نانو فناوری نام برد و خاطر نشان کرد: تا قبل از این اقدامات حتی بعضی کشورهای عربی در این حوزه در رتبه‌بندی‌ها جلوتر بودند، ولی با اقدامات انجام شده و حمایت‌های صورت گرفته و سیاست‌گذاری که در دانشگاه‌ها اجرایی شد، در سال ۱۳۸۴ در رتبه‌بندی‌ها وضعیت بهتری را کسب کردیم.
مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو اضافه کرد: در بخش مقالات، ایران جایگاه خوبی دارد؛ به گونه‌ای که ۵.۵ درصد مقالات ISI متعلق به جمهوری اسلامی ایران و ۳۹ درصد از تولیدات علمی کشورهای اسلامی در حوزه نانو مربوط به محققان ایرانی است.
رضایت خاطر نشان کرد: در حال حاضر ۵۸۵ محصول شناسنامه‌دار در حوزه نانو داریم که از این تعداد ۸۶ محصول ثبت شده مربوط به بخش بهداشت، سلامت، دارو و تجهیزات پزشکی است و از ۲۱۲ شرکت نانویی، نزدیک ۱۰ درصد آنها شرکت‌هایی هستند که در حوزه نانو پزشکی مستقیم و غیر مستقیم فعال هستند.
انتقاد از بیماری کمیت‌گرایی در آموزش عالی کشور
دکتر هاشم رفیعی‌تبار، استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از بیماری کمیت‌گرایی در آموزش عالی کشور بخصوص در دوره‌های دکترا، اظهار کرد: متأسفانه سیاست غلط کمیت‌گرایی گریبان‌گیر حوزه نانو نیز شده است و در تولید مقاله و جذب دانشجوی دکترا که از زمان دولت‌های نهم و دهم آغاز شد، هنوز هم در بخش‌های زیادی از آموزش عالی کشور اجرا می‌شود. به عنوان نمونه بدون توجه به امکانات، تجهیزات یا تعداد اعضای هیأت علمی توانمند و متخصص و سایر شاخص‌های مورد نیاز، نباید نسبت به راه‌اندازی رشته‌های نانوفناوری در هر دانشگاه متقاضی و جذب دانشجوی دکترای نانو اقدام کنیم.
این چهره ماندگار کشور با تاکید بر توجه به کیفیت مقالات ارائه شده در این حوزه، عنوان کرد: ورای تعداد مقالات نانو باید توجه خود را به کیفیت و اثربخشی این مقالات در تولید فناوری مربوطه در سطح جامعه معطوف کنیم. اعلام مکرر رتبه کشور در تولید و تعداد مقالات اگرچه اهمیت محدودی دارد، ولی کارساز نیست. باید ببینیم چه تعداد از این مقالات در مراجع معتبر علمی مانند "نیچر" و "ساینس" منتشر می‌شوند و یا در کسب ثبت اختراع (patent) اثربخش بوده‌اند.
توانمندی کشور در ساخت تجهیزات آزمایشگاهی
در ادامه، رضایت با بیان اینکه در گذشته در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی با محدودیت‌هایی مواجه بودیم، اظهار کرد: برای رفع این چالش سیاستی را ستاد پیگیری کرد که بر اساس آن شرکت‌هایی که اعلام می‌کردند توانایی تولید تجهیزات مورد نیاز را دارند، بعد از بررسی با سیاست پیش‌خرید مورد حمایت ستاد توسعه فناوری نانو قرار می‌گرفتند.
به گفته وی، با اتخاذ این سیاست در حال حاضر حدود ۵۰ شرکت تجهیزات‌ساز ایجاد شدند، به گونه‌ای که بعضی از آنها صادرات به کشورهای دیگر را هم دارند.
وی افزایش تعداد رشته‌های دانشگاهی در حوزه فناوری نانو در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را از دیگر دستاوردهای کشور ذکر کرد و ادامه داد: در حال حاضر بیش از ۱۵ هزار نفر فارغ‌التحصیل رشته‌های مرتبط با نانوفناوری در کشور داریم و طبق آمار وزارت علوم در بیش از ۶۰ دانشگاه مقاطع کارشناسی ارشد و در بیش از ۲۰ دانشگاه مقاطع دکتری تخصصی این حوزه راه‌اندازی شده است. در ۱۰ دانشگاه کشور نیز، رشته‌های نانوفناوری مرتبط با حوزه پزشکی در مقاطع دکتری تخصصی و کارشناسی‌ارشد، فعال هستند.
رضایت با اشاره به سند ۱۰ ساله دوم توسعه فناوری نانو، خاطر نشان کرد: اولویت ما در این سند راهبردی که شروع اجرای آن سال ۱۳۹۵ بوده؛ «تولید ثروت»، «توسعه محصول» و «صادرات محصولات» و رویکرد تجاری‌سازی بوده است.
چالش‌هایی که حوزه نانو فناوری با آنها مواجه است
رفیعی‌تبار، استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه میزگرد ایسنا با بیان اینکه امروز در دنیای نانو پنجره‌های جدیدی باز شده که باید مورد استفاده قرار گیرند، اظهار کرد: نانوفناوری دنیای امروز وارد مراحل سوم و چهارم شده است، در حالی که نانو در کشور ما هنوز در مرحله اول یعنی تولید نانو مواد، دارویی یا صنعتی قرار دارد؛ به عبارت دیگر فصل مشترک نانو با سایر رشته‌ها در ایران اساساً منعکس نشده که این مساله اثرات متوقف‌کننده‌ای در مسیر پیشرفت ایران در ایجاد علوم پیشرفته خواهد داشت.
وی با بیان اینکه نگاه من در این حوزه نقادانه و جامع است، عنوان کرد: رشته نانو در ابتدا شروع آن در خارج کشور توسط خود ما و دیگران به عنوان یک علم بین رشته‌ای تعریف شد، ولی امروزه با پیشرفت‌های صورت گرفته، این حوزه به‌مراتب بین رشته‌ای‌تر شده و با رشته‌هایی مانندIT ، نوروساینس، بیوساینس و بیوتکنولوژی فصل مشترک‌های زیادی پیدا کرده است.
عضو فرهنگستان علوم با بیان اینکه این فصل مشترک اصطلاحاً به‌صورت مخفف NIBC یعنیN=Nano, I=Information technology, B=Biotechnology, C= Cognitive Science نامگذاری شده است، اظهار کرد: در فصل مشترک نانو با سایر رشته‌ها، مسائل و موضوعات پژوهشی مربوط به علوم و فناوری پایه مطرح می‌شوند که در هر یک از این ۴ حوزه به صورت مجزا، امکان طرح و پیگیری آنها اساساً وجود ندارد.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر اکنون مسائلی در حوزه علوم و فناوری نانوی پزشکی مطرح است که از حوزه نوروساینس سرچشمه می‌گیرند و یا بالعکس. این مساله را می‌توان در فصل مشترک نانو فناوری پزشکی و نوروساینس در تشخیص و پیشگیری بیماری‌های عصب‌شناختی نظیر آلزایمر، پارکینسون، سرطان مغز و غیره در مقیاس‌های زیر سلولی و مولکولی به وضوح مشاهده کرد.
رفیعی‌تبار با بیان اینکه متأسفانه این همپوشانی یا علم یکپارچه شده NIBC، هنوز واقعاً وارد کشور ما نشده است، اظهار کرد: اکنون در کشور ما، علوم و فناوری نانو در چارچوب دوایر بسیار محدودی (عمدتاً نانو مواد و نانو دارو و برخی تجهیزات) به صورت یک رشته کاملاً مستقل راه خود را اغلب با استفاده از روش‌های مهندسی معکوس و کپی‌سازی در پیش گرفته و مورد پشتیبانی مراکز خاصی نیز قرار دارد. گرچه موفقیت‌های نسبی خوبی داشته، ولی باید برای ورود به سایر فازهای نانو فناوری برنامه‌ریزی‌های آموزشی و پژوهشی بسیار گسترده‌تری از آنچه که تا کنون صورت گرفته، داشته باشیم.
وی با بیان اینکه امروز کشورهای اروپایی وارد فازهای سوم و چهارم نانو یا همان علوم همگرا NIBC شده‌اند، اظهار کرد: نانویی که در اروپا، آمریکا و ژاپن دنبال می‌شود، همان علمی است که از باقی رشته‌ها نشأت می‌گیرد و با آنها فصل مشترک ایجاد کرده و به دستاوردهای بسیار بزرگی همچون AI یا همان "هوش مصنوعی" به عنوان یک علم بین رشته‌ای ختم شده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به دستاوردهای حوزه نانو پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اظهار کرد: امروز در گروه فیزیک و مهندسی پزشکی این دانشگاه، زمینه‌هایی از نانو وارد رشته‌های سرطان‌شناسی و علوم اعصاب شده که همان فصل مشترک و همپوشانی علوم قرار دارند و مطمئناً دستاوردهای خوبی در آموزش و پژوهش و ایجاد محصولات فوق تخصصی خواهند داشت.
ضرورت بازنگری تخصصی سرفصل‌های رشته نانوفناوری پزشکی
رفیعی‌تبار با تاکید بر ضرورت بازنگری جدی و تخصصی سرفصل‌های درسی (سیلابس) رشته نانوفناوری پزشکی جهت آمادگی برای ورود به فازهای بعدی علوم نانو، اظهار کرد: متأسفانه در رشته نانو پزشکی در دانشگاه‌های ما هنوز همان سرفصل‌های درسی ۱۰ سال گذشته با کمی تغییر تدریس می‌شوند، در حالی که بازنگری محتوای دروس و افزودن سرفصل‌های جدید به این رشته ضروری است.
دانشجوی دکترای نانو بر پایه گرایش‌های مختلف گزینش و پذیرش شود
این استاد پیشکسوت دانشگاه ادامه داد: بسیار حیاتی است که در دانشگاه‌های ما گرایش‌های مختلف علوم و فناوری نانو مشخص شده و هر دانشگاهی گرایش خاصی از نانو را دنبال کند. به عنوان مثال می‌توان سه گرایش نانو فناوری پزشکی فنی، بالینی و دارویی را با سرفصل‌های درسی مشخص هرکدام تعیین کرد و دانشجویان دکترا را بر پایه این گرایش‌ها گزینش و در دانشگاه‌های مشخصی پذیرش کرد.
عضو فرهنگستان علوم، پیش از این در تعریف علوم یکپارچه NIBC و ضرورت ورود به این حوزه مطرح کرده بود: از اواخر قرن بیستم شاخه‌های علوم در ۴ حوزه مشخص تفکیک شدند، به گونه‌ای که پس از آن تمامی رشته‌ها و حتی علوم پزشکی و مهندسی از مسیر این ۴ حوزه خود را نمایان خواهند کرد. این ۴ حوزه عبارتند از "علوم و فناوری اطلاعات"، "علوم و فناوری بیوتکنولوژی"، "علوم و فناوری نانو" و "علوم و فناوری عصب شناختی مغز". مکانیسم رشد پایدار در این موج چهارم توسعه که اکنون در آن به‌سر می‌بریم، همگرایی و همپوشانی این ۴ حوزه در یک علم و فناوری متحد شده در عرض سه دهه آینده خواهد بود.
اقداماتی که ستاد نانو برای به‌روز رسانی سرفصل‌های دروس دانشگاهی انجام داده است
مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو نیز در ادامه این میزگرد با اشاره به آموزش نانو در حوزه پزشکی توضیح داد: در برنامه اول اولویت ما توسعه نیروی انسانی بوده است، از این رو در حوزه آموزش دو رویکرد داشتیم؛ یک رویکرد ما این است که از دانشجویان شاغل به تحصیل در رشته‌هایی مانند بیوشیمی، فیزیولوژی، ژنتیک، میکروبیولوژی و سایر رشته‌های مرتبط، پایان‌نامه‌های خود را در موضوعات نانو تعریف کنند، حمایت کنیم که در حال حاضر این مسیر ادامه دارد.
رضایت ایجاد رشته‌های مرتبط با نانو فناوری پزشکی در دانشگاه‌ها را رویکرد دوم ستاد توسعه فناوری نانو ذکر کرد و ادامه داد: بر این اساس رشته‌هایی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای نانوفناوری پزشکی تعریف شد و به تصویب وزارت بهداشت نیز رسید. بر این اساس در حال حاضر ۳ دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و تبریز در مقاطع دکتری نانوفناوری پزشکی راه‌اندازی شد. ضمن آنکه ۸ دانشگاه علوم پزشکی نیز با ظرفیت محدود اقدام به پذیرش دانشجویان این حوزه در مقطع کارشناسی ارشد کرده‌اند. رشته دیگری در مقطع دکتری تخصصی با عنوان نانوفناوری دارویی نیز در چند دانشگاه کشور فعال است.
دبیر بورد نانو فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به ارائه ۱۰ درخواست برای راه‌اندازی رشته مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری نانوفناوری پزشکی به این بورد، گفت: ما برای راه‌اندازی این رشته‌ها مقاومت می‌کنیم؛ چراکه ما باید رصد کنیم فارغ‌التحصیلان این حوزه‌ها تا چه حد قادر هستند به حوزه نانو وارد شوند. ضمن اینکه بررسی امکانات و برنامه‌های آتی دانشگاه‌های متقاضی نیز به دقت رصد و پایش می‌شود.
رضایت با اشاره به فهرست عناوین دروس دانشگاهی در رشته‌های نانوفناوری پزشکی با تاکید بر اینکه مهمتر از سیلابس درسی، نحوه آموزش این دروس است، خاطر نشان کرد: دانشجو در کنار سیلابس درسی، مهارت‌آموزی‌هایی نیاز دارد، از این رو در حوزه آموزش نانوفناوری پزشکی، ضمن آنکه به بحث‌های تئوری و عملی تخصصی پرداخته می‌شود، برای دانشجویان دوره‌های مهارت افزایی و توانمندسازی برگزار می‌کنیم تا دانشجویان با کسب و کارهای این حوزه آشنا شوند؛ چراکه باور ما بر این است که هرچه قدر هم دروس تخصصی ارائه شود، ولی فرد نتواند و یا آمادگی ورود به آن را نداشته باشد و نتواند مهارت‌های اولیه را کسب کنند، به خیل بیکاران اضافه خواهد شد.
مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو با بیان اینکه بازنگری طرح درس و سیلابس‌های نانوپزشکی در بورد تحصصی وزارت بهداشت در چند مرحله انجام شده است، اظهار کرد: در این بازنگری تغییرات جدی اعمال شد، به گونه‌ای که به عنوان مثال ۲ واحد کسب و کار در فناوری نانو به فهرست عناوین دروس اضافه و برخی از دروس ادغام و برخی دیگر حذف و یا عناوین جدیدی اضافه شدند.
وی خاطر نشان کرد: در هیأت ممتحنه نانو پزشکی همچنین ما دو پیشنهاد به وزارت بهداشت ارائه دادیم. یکی اینکه پیشنهاد شد رشته‌های «نانو فناوری دارویی» و «نانو فناوری پزشکی» که در بیش از ۷۰ درصد دروس با هم مشابهت دارند، در هم ادغام شوند که علی‌رغم وجود پذیرش این موضوع نیاز به تصمیم‌گیری و اجرا در معاونت آموزشی وزارت بهداشت و دبیرخانه‌های مربوطه دارد.
رضایت، پیشنهاد دیگر بورد به وزارت بهداشت را دارای گرایش کردن رشته نانوفناوری پزشکی ذکر کرد و افزود: این پیشنهادها را به وزارت بهداشت ارسال کردیم که نیاز است در شورای سیاست‌گذاری وزارتخانه تصویب شود. به‌عنوان مثال پیشنهاد شد که نانوفناوری دارویی، سلامت و بهداشت و فیزیک پزشکی یا مهندسی پزشکی از دیگر گرایش‌ها باشند.
ایده‌های جدید دانشگاه‌ها در سیلابس‌های درسی گنجانده شود
دکتر رفیعی‌تبار با بیان اینکه سیلابس‌های درسی باید حداقل هر ۱۰ سال یک بار بازنگری و به‌روز شوند، اظهار کرد: در این راستا حتی نیازی به ورود سرفصل‌های درسی دانشگاه‌های بزرگی مانند هاروارد و غیره وجود ندارد، بلکه خود ما نظرات و ایده‌های بسیار پیشرفته و جدیدی داریم که قابلیت اضافه شدن به سیلابس‌های درسی را دارند. به عنوان نمونه مساله "هایپرترمیا" (گرما درمانی) مبحث جدیدی در نانو پزشکی است که کاربرد آن در درمان و تشخیص بیماری‌ها و بویژه سرطان ثابت شده و کارهای بزرگی در همین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تا به‌حال انجام شده که می‌تواند به عنوان سیلابس و سرفصل درسی افزوده شود.
وی مبحث درمان و تشخیص بیماری‌ها از طریق نانو را یکی از موضوعات جدید و مهم بین رشته‌ای عنون کرد و گفت: این مباحث باید در سیلابس‌های درسی رشته نانوپزشکی گنجانده شوند، چراکه علاوه بر به‌روز بودن، دانشجویان زیادی به این موضوعات مثلاً تشخیص و درمان آلزایمر، اوتیسم یا رگ‌زائی در تومورهای سرطانی از طریق پروتکل‌های نانو و نوروساینس علاقه دارند که می‌توان با اضافه کردن این سرفصل‌ها، بستر مناسب آموزشی و تحقیق را برای آنان فراهم کرد.
منعی برای توسعه رشته‌های دانشگاهی نانو فناوری وجود ندارد
رضایت با بیان اینکه هیچ مانعی برای جلوگیری از توسعه رشته‌های مرتبط با نانو فناوری در دانشگاه‌ها وجود ندارد، ادامه داد: هر ساله بین ۴ تا ۶ نفر برای هر یک از گروه‌های نانوفناوری پزشکی در مقطع دکتری دانشجو پذیرفته می‌شود که برخی از مواقع هیئت ممتحنه تصمیماتی بر اساس گزارش‌هایی که به آن می‌رسد و یا بازدیدهایی که برای بررسی کیفیت گروه‌های آموزشی انجام می‌دهد تغییراتی در ظرفیت‌ها را به معاونت آموزشی وزارت بهداشت پیشنهاد می‌کند که اغلب اجرا می‌شود.
به گفته این مقام مسؤول در حال حاضر بر اساس بازدیدهای ادواری که صورت گرفته است، کاهش ظرفیت و در موردی دیگر تعلیق پذیرش دانشجو تا رفع مشکلات گزارش شده پیشنهاد شده است که عمدتاً مربوط به تکمیل کادر هیأت علمی و یا تجهیزات آزمایشگاهی است.
رضایت همچنین به رشته‌های نانو فناوری پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد اشاره کرد و گفت: معمولاً بین ۶ تا ۸ نفر بر اساس وضعیت دانشگاه و کیفیت آموزش، وزارت بهداشت به آنها مجوز پذیرش دانشجو می‌دهد. در حال حاضر علاوه بر ضرورت تأمین هیأت علمی و امکانات آزمایشگاهی، داشتن برنامه مدون برای آموزش دانشجویان به نحوی که آینده شغل آنها هم مورد ملاحظه قرار گیرد، از درخواست‌های هیأت ممتحنه است.
وی اضافه کرد: بر این اساس در دانشگاه‌ها ۲ واحد درس کسب و کار ارائه می‌شود، ضمن آنکه ما اخیراً موضوع برگزاری دوره‌های توانمندسازی و آشنایی دانشجویان با مقوله کارآفرینی را به وزارت بهداشت پیشنهاد دادیم.
پیشنهاد نافرجام تفکیک گرایش‌های نانوفناوری
رفیعی‌تبار با بیان اینکه چند سال پیش در این رابطه پیشنهاداتی به بورد تخصصی نانوفناوری کشور ارائه کردیم، عنوان کرد: پیشنهاد کارشناسی شده ما تقسیم رشته نانو فناوری پزشکی به سه گرایش مختلف فنی، بالینی و دارویی بود و در پی آن، مأموریت گرا کردن دانشگاه‌های مختلف فعال در رشته نانو پزشکی. به عنوان نمونه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در بخش علوم پایه، فنی و تجهیزات و دانشگاه تهران در حوزه بالینی یا داروسازی دانشجو گرفته و در این راستا به صورت هدفمند متمرکز شوند، حتی سرفصل‌های درسی بخش خودمان را نیز نوشته و ارائه کردیم، ولی متأسفانه عملی انجام نگرفت.
درک نادرست از علم یکپارچه در داخل کشور
رفیعی‌تبار با بیان اینکه متأسفانه درک موجود از علم یکپارچه در ایران یک درک فوق‌العاده عامی و مکانیکی است، عنوان کرد: عده‌ای معتقدند که هر بخش و هر تخصصی باید به‌صورت جداگانه فعالیت خود را انجام دهد و همکاری و همگرایی علوم یعنی فعالیت مشترک گروه‌های جداگانه، به عبارت دیگر نه فعالیت بین رشته‌ای بلکه فعالیت چند رشته‌ای.
این چهره ماندگار کشور در رشته نانوفناوری تصریح کرد: دنیای امروز طی سال‌های اخیر به سمت همگرایی حوزه‌های مختلف علوم و فناوری حرکت کرده و تحقق کامل این همگرایی، کلید حل بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع امروزی را فراهم می‌کند. این به‌ویژه در مورد کشور ما صادق است که امواج اول، دوم و سوم توسعه را پشت سر نگذاشته و علوم و صنایع آن عمدتاً وارداتی بوده و نه بومی.
دخالت و همکاری مشترک رشته‌ها برای پیشرفت علم ضروری است
وی همگرایی را فصل مشترک علوم دانست و ادامه داد: بسیاری از محدودیت‌های علوم نانو را می‌توان با ترکیب و اتحاد آن با سایر علوم برطرف کرد. به عنوان نمونه مبحث ساختار و عملکرد "بیومولکول‌ها " به شیمی یا بیولوژی تعلق ندارد، بلکه برای فهم آنها باید در فصل مشترک این دو رشته و بیوفیزیک قرار گرفت. بنابراین دخالت و همکاری مشترک رشته‌ها برای پیشرفت علم یک ضرورت است، چراکه ظرفیت نانو به خودی خود به پایان رسیده است.
رفیعی‌تبار سرفصل‌های درسی فعلی رشته نانوفناوری پزشکی در دانشگاه‌های کشور را بسیار ناقص دانست و گفت: متأسفانه برنامه‌ریزی این دروس در رشته نانو پزشکی به گونه‌ای است که به تمامی ورودی‌های این رشته با هر پیش زمینه‌ای از جمله مهندسی برق، رشته‌های بالینی و یا علوم آزمایشگاهی سرفصل‌های مشترک آموزش داده می‌شود که این مساله بسیار آسیب‌زاست و باید اصلاح شود.
ضرورت ارائه واحد کارآموزی در رشته نانو پزشکی
عضو فرهنگستان علوم، نبود واحد کارآموزی در اکثر دانشگاه‌های ارائه‌دهنده رشته نانو پزشکی را نقطه ضعف بعدی این رشته دانست و گفت: متأسفانه همان سرفصل‌های تصویب شده سال ۸۷ برای رشته دکترای نانو، با کمی تغییر، در سال ۹۷ نیز تدریس می‌شود و واحد کارآموزی نیز در بسیاری از دانشگاه‌ها ارائه نمی‌شود. البته ما در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با ابتکار اساتید گروه، سرفصل‌های مورد نیاز دانشجویان مانند نقش نانو ذرات خاص و یا به عنوان نمونه ارتباط نورشناسی (biophons) با نانو را با ابتکار خودمان طراحی و اجرا کرده‌ایم، ولی این سرفصل‌ها در سیلابس‌های مصوب بورد نانو وجود نداشته و متأسفانه بورد نانو در برابر اعمال تغییرات جدید مقاومت عجیبی از خود نشان می‌دهد.
پاسخ ستاد نانو به توانمندسازی فارغ‌التحصیلان
رضایت با بیان اینکه وزارت علوم متولی رشته‌های نانو در بخش‌های شیمی، فیزیک، الکترونیک، مواد و … و وزارت بهداشت متولی رشته‌های نانوفناوری پزشکی است، گفت: از سوی دیگر ستاد توسعه فناوری نانو بر اساس شاخص‌هایی از پایان‌نامه‌های مرتبط با حوزه نانوفناوری حمایت می‌کند. این حمایت‌ها از طریق سایت ستاد فناوری نانو اطلاع‌رسانی می‌شود و در حال حاضر سیاست‌های جدی برای حمایت از پایان‌نامه‌های محصول‌گرا و خروجی محور اتخاذ کرده است.
مدیر کار گروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو بیان کرد: در عین حال که ستاد وظایفی مثل رصد کردن، سیاست‌گذاری، حمایت و نظارت در بخش‌های مختلف مرتبط با فناوری نانو را دارد، لیکن موضوع اشتغال دارای اهمیت است و تلاش می‌کند به متولیان اصلی موضوع اشتغال کمک کرده و در عین حال از رشد بی‌رویه فارغ‌التحصیلان نیز جلوگیری کند.
وی یادآور شد: در حال حاضر سیاست اصلی هیئت ممتحنه نانوفناوری پزشکی سیاست انقباضی در تعداد دانشجو و دادن مجوزها است که معاونت آموزشی وزارت بهداشت نیز از آن حمایت می‌کند.
رضایت با بیان اینکه به دلیل خطراتی که در توسعه نیروی انسانی حوزه نانو مشاهده می‌شود، نباید تعداد آنها از حدی بیشتر شود، گفت: در جلسه وزارت علوم که در جلسه توسعه رشته‌ها دعوت شده بودم، مشاهده کردم که از سوی ۱۲ دانشگاه تقاضای ایجاد رشته‌های مرتبط با نانوفناوری ارائه شده بود که در این جلسه به هیچ یک از این درخواست‌ها به دلیل وجود آمار از وضعیت اشتغال و تعداد فارغ‌التحصیلان جواب مثبت داده نشد.
وی دلیل این امر را تنها نبود امکانات آزمایشگاهی و کیفیت آموزشی ندانست و اظهار کرد: معضلات و مشکلاتی که در حوزه نانو وجود دارد، مشمول همه رشته‌های مرتبط با آن می‌شود و اینکه اگر دوره‌های توانمندسازی در حوزه‌های شرکت‌داری، ثبت شرکت، برندینگ برای دانشجویان برگزار می‌شود و بهترین اساتید در آن حضور دارند، به دلیل این است که در کلاس‌های درس این موارد آموزش داده نمی‌شود و این نقص جدی وجود دارد.
رضایت در عین حال با بیان اینکه در قالب ۲ واحد کسب و کار نمی‌توان دانشجویان توانمند تربیت کرد، یادآور شد: دانشجویان باید با اساتیدی سر و کار داشته باشند که این اساتید خود با این موارد آشنا باشند که در عمل مقدار این اساتید کم است، لذا برای آن باید فکری کرد.
نگرانی از توسعه بدون زیرساخت رشته دکترای نانو پزشکی
رفیعی‌تبار نیز در ادامه میزگرد تخصصی ایسنا، وجود اعضای هیأت علمی واقعاً توانمند را لازمه راه‌اندازی رشته نانوفناوری پزشکی در دانشگاه‌ها عنوان کرد و گفت: متأسفانه در برخی دانشگاه‌ها به این شاخص توجه نمی‌شود و نگرانی من توسعه بدون زیرساخت رشته دکترای نانو پزشکی در دانشگاه‌های کشور است، چراکه این نوع توسعه نه تنها مفید نیست، بلکه آسیب‌زا نیز خواهد بود.
به اعتقاد وی، استاد و عضو هیأت علمی این رشته باید حداقل ۱۵ مقاله علمی در یک حوزه خاص داشته باشد تا بتواند نسبت به جذب و هدایت دانشجوی دکترا اقدام کند، چراکه در غیر این صورت دانشجو متضرر و بلاتکلیف شده و نمی‌تواند از دوران تحصیل خود آن گونه که باید، بهره‌مند شود. متأسفانه برخی از اساتید دانشگاه‌های ما حتی در دانشگاه‌های تیپ یک، همزمان با دانشجو خود در حال یادگیری بوده و توانمندی لازم برای راهنمایی و مشاوره علمی دانشجو را ندارند.
وی افزود: به عنوان نمونه دانشجویی که باید بعد از گذشت ۴ سال از رساله دکترای خود دفاع کند، بیش از ۷ سال در دانشگاه باقی می‌ماند که اگرچه کمبود منابع در این زمینه بی تأثیر نیست، اما دلیل عمده آن عدم توانمندی استاد راهنما برای راهنمایی دانشجو است. به اعتقاد من، توجه نکردن به این مسائل و شاخص‌های مهم جفا در حق دانشجویان است.
این عضو فرهنگستان علوم کشور به‌روز بودن و ارتقای سطح دانش استاد و دانشجو را در اشتغال‌زایی این رشته بسیار مهم دانست و گفت: اکثر فارغ‌التحصیلان این رشته در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مشغول به کار شده‌اند، در حالی که باید با افزایش توانمندی و پتانسیل، آنها را برای فعالیت در شرکت‌های واقعاً دانش‌بنیان و تولید محصول‌ها و فناوری‌های واقعاً دانش‌بنیان تربیت کنیم.
تهیه تجهیزات و پیش‌فاکتورهایی که نهایی نمی‌شود
رضایت نیز با تاکید بر اینکه همواره جا برای ارتقا و افزایش ظرفیت‌ها وجود دارد، گفت: یکی از اقداماتی که ستاد در چند سال پیش شروع کرد، برگزاری نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل بوده است که اکنون معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری مسئولیت آن را در سطح ملی دارد و اگر این رویداد برگزار نمی‌شد، همین تعداد تجهیزات ساخت داخل را نداشتیم؛ ولی ستاد با هماهنگی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری و دانشگاه‌ها توانست حمایت‌هایی برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی اعطا کند که آثار آن مشهود است.
به گفته وی، در مورد بعضی اقلام مهم و تخصصی در صورتی که دانشگاه‌ها ۵۰ درصد هزینه خرید تجهیزات را پرداخت کنند، ۵۰ درصد باقی‌مانده از سوی معاونت علمی کمک می‌شود.
رضایت با بیان اینکه ما منکر این نیستیم که دانشگاه‌ها با کمبود اعتبارات مواجه هستند، یادآور شد: در حال حاضر ۵۰ درصد اعتبارات ستاد نانو کاهش داده شده که به شدت در حال پیگیری هستیم که جلوی این اشتباه گرفته شود.
تلاش‌هایی که برای دوری گزیدن از کمیت‌گرایی در ستاد صورت گرفت
دبیر بورد تخصصی نانو فناوری وزارت بهداشت با اشاره به حمایت‌های ستاد نانو از پایان‌نامه‌های دانشجویی، یادآور شد: ستاد آن دسته از پایان‌نامه‌هایی را حمایت می‌کند که بر اساس داوری‌ها محصول محور باشد؛ یعنی پایان نامه‌هایی که یک ضلع آن دانشجو، یک ضلع آن استاد و ضلع دیگر آن یا یک شرکت دانش‌بنیان باشد و یا مشکلی از صنعت را رفع کند و یا دارای خروجی‌های مشخص مثل ثبت اختراع بین‌المللی باشد.
وی همچنین با بیان اینکه در زمینه حمایت از مقالات، ستاد تنها مقالات چاپ شده در مجلات دارای ارزش بالا که بر اساس شاخص‌های تعریف شده انتخاب شده‌اند، حمایت می‌کند.
رضایت تاکید کرد: مقالاتی با ضریب ارجاع بالا پذیرفته می‌شود و با این اقدامات در حال حاضر ۴ نفر از اساتید کشور موفق شدند مقالات خود را در "نیچر" و "ساینس" که بالاترین ضریب تأثیر (IF) را دارند، منتشر کنند؛ در حالی که در گذشته نه چندان دور، تنها یکی از اساتید کشور در حوزه فیزیک موفق به انتشار مقاله خود در "نیچر" شده بود؛ به عبارتی در این قسمت به توانمندی و خودباوری رسیده‌ایم.
از مشاوره و نظرات معدود نانوئیست‌های کشور استفاده شود
رفیعی‌تبار با بیان اینکه فعالیت بورد نانوفناوری کشور در زمینه کمک به تربیت دانشجویان توانمند تا حدودی جدی گرفته نمی‌شود، اظهار کرد: پیشنهاد ما برای تقسیم گرایش‌های رشته نانوفناوری پزشکی و سیلابس‌های طراحی شده برای این رشته متأسفانه به دلایل نامشخصی رد شد و حتی به وزارتخانه هم نرسید، اگر هم رسید از ما توضیحی در رابطه با آن خواسته نشد. این در حالیست که تعداد معدودی استاد نانوئیست در کشور داریم که باید از مشاوره و پیشنهادات همگی آنها استفاده شود.
وی با بیان اینکه من هم‌اکنون تمام تمرکز و انرژی خود را صرف تربیت دانشجوی دکترای باکیفیت کرده‌ام، عنوان کرد: نتیجه آن نیز تربیت دانشجویان دکترای توانمند و انتشار مقالات علمی در تاپ‌ترین مجلات علمی دنیاست. با این وجود نه تنها مورد تشویق قرار نگرفته‌ایم، بلکه اخیراً ما را با توقف جذب دانشجوی دکترا به دلیل نبود امکانات و تجهیزات کافی تهدید نیز کرده‌اند؛ آن‌هم برای دانشگاهی که پایه‌گذار این رشته دکترا در کشور است، البته باید اشاره کرد که داشتن امکانات امری است بسیار مشروع؛ ولی دانشگاه ما، همانند بسیاری از نهادهای کشوری، در شرایط اقتصادی فعلی در حال طی کردن دوران انقباض مالی بوده و به همین دلیل نمی‌تواند بودجه‌ای برای خرید تجهیزات در اختیار گروه‌های آموزشی قرار دهد.
این محقق حوزه نانو فناوری با اشاره به انتشار چندین مقاله در بهترین و معتبرترین مجلات علمی دنیا به عنوان خروجی گروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، عنوان کرد: با این وجود دانشگاه اخیراً اعلام کرده که به رغم کوشش‌های فراوان بخش اجرایی، به دلیل تنگناهای مالی، ۴۰ درصد درآمد دانشگاه باید به طرقی توسط خود دانشگاهیان تأمین شود، درحالی‌که فلسفه کاری عضو هیأت علمی در وهله اول تولید علم بوده که باید بستر مناسب آن فراهم شود.
حمایت‌های ستاد نانو از تحقیقات دانشگاهی
به گزارش ایسنا، رضایت نیز با اشاره به توسعه حوزه پژوهش در نانوفناوری با بیان اینکه در این زمینه دو رویکرد وجود داشت، اظهار کرد: یک رویکرد حمایت از پایان‌نامه‌ها بود که بر اساس کنجکاوی علمی اساتید تشخیص داده می‌شود که بر روی موضوعی مطالعه‌ای صورت گیرد که از این پایان‌نامه‌ها حمایت می‌شد؛ هر چند که بر اساس آئین‌نامه جدید حمایت از پایان‌نامه‌ها شاخص‌های دیگری اکنون در نظر گرفته می‌شود که قبلاً اشاره شد.
مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد نانو ادامه داد: ولی در هر دو سند توسعه نانو به این درک رسیده بودیم که کشور توانمندی مالی زیادی ندارد که همه حوزه‌ها را حمایت کند؛ از این رو چند حوزه را به عنوان حوزه‌های اولویت‌دار تعیین کردیم که از آن جمله می‌توان به حوزه‌های سلامت، آب، محیط زیست، انرژی و ساختمان اشاره کرد.
وی با اشاره به حوزه سلامت نانو خاطر نشان کرد: ما حوزه تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های صعب‌العلاج به ویژه بیماری‌های سرطان را به عنوان حوزه‌های اولویت‌دار در نظر گرفتیم؛ ضمن آنکه حوزه‌های پساب، محیط زیست و آب سالم هم جزو اولویت‌های ستاد به شمار می‌رود.
رضایت اضافه کرد: بر اساس سند ۱۰ ساله اول هر محققی که اثبات می‌کرد در حوزه نانو فعالیتی انجام داده است، از سوی ستاد نانو مورد حمایت قرار می‌گرفت. در حال حاضر بیشترین تعداد پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در حوزه‌های نانو فیزیک، نانو شیمی، نانو مواد و محاسبات است. در حوزه پزشکی نیز عمده موضوعات بر روی دارورسانی، بیو سنسورها، نانو مواد پزشکی و الکتروریسی است.
وی در عین حال تاکید کرد: امروزه سطح نیروهای انسانی کشور به حدی رسیده است که باید به سمت رفع نیازهای کشور سوق داده شود و از سوی دیگر سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر نیز وظایف و نقش خود را انجام دهند و انتظار نداشته باشند، ستاد نقش آنها را هم ایفا کند.
مقابله با تفکر تجاری‌سازی از نوع بازارهای سنتی در حوزه نانو
رفیعی‌تبار نیز در ادامه، با بیان اینکه باید با تفکر تجاری‌سازی از نوع بازارهای سنتی در این حوزه بسیار مهم علمی مقابله کنیم، عنوان کرد: باید سعی کنیم با ارتقای کیفیت تولیدات علمی و محصولات این حوزه، سهمی در تکنولوژی روز دنیای پیشرفته در حوزه نانو داشته باشیم.
بی توجهی به شاخص‌های مهم و کیفی تربیت دانشجوی دکترا در برخی دانشگاه‌ها
این استاد دانشگاه همچنین خاطر نشان کرد: فارغ‌التحصیلان دکترای نانو پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از توانمندی بالایی برخوردار بوده و اکثراً در دانشگاه‌های داخل کشور جذب شده و برخی نیز در دانشگاه‌های مطرح استرالیا، کانادا و آمریکا به عنوان پسا دکترا (Post doc) اعزام شده‌اند. البته دانشگاه ما در تربیت دانشجوی دکترا بسیار سخت‌گیر است، مثلاً حداقل امتیاز برای دفاع از تز دکترا در دانشگاه ما ارائه و ثبت دو مقاله ISI با ضریب اثرپذیری (IF) بالا است. ولی متأسفانه در بسیاری از دانشگاه‌ها به بسیاری از شاخص‌های مهم و کیفی تربیت دانشجوی دکترا و مقالات پژوهشی آنها توجه کافی نمی‌شود.
"نانو پزشکی" کشور در وضعیت بحرانی قرار دارد
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به مشکلات مالی و کمبود بودجه ستاد نانو فناوری کشور، اظهار کرد: "نانو پزشکی" کشور در وضعیت بحرانی قرار دارد و اگر دقت و مواظب بیشتری نکنیم، این رشته را در آینده نزدیک از دست خواهیم داد.
بنیانگذار علوم و فناوری نانو در ایران با بیان اینکه این انتقادات عمیقاً از روی خیرخواهی و دلسوزی برای آینده کشورمان مطرح می‌شوند، تصریح کرد: این انتقادات و پیشنهادات تنها با هدف بهبود شرایط و رفع اشکالات و نواقص مطرح می‌شوند. باید توجه داشته باشیم که دنیای نانو امروز وارد فازها و مراحل بالاتری شده و ما نیز برای همگام شدن با دنیا باید هرچه سریع‌تر نسبت به بازنگری و اصلاح سیلابس های درسی و تدوین برنامه‌های پژوهشی این رشته اقدام کنیم.
رفیعی‌تبار ادامه داد: به عنوان نمونه در پی همگرایی علوم نانو امروز رشته‌ای تحت عنوان بیوالکترونیک یا بیوالکترودینامیک ایجاد شده که با میدان‌های الکترمغناطیسی درونی در بدن انسان و کاربرد آن در انرژی درمانی مربوط می‌شود و در حالی که در دانشگاه و گروه آموزشی ما پتانسیل و توان لازم برای تدریس و پژوهش این سرفصل وجود دارد، اما حتی اجازه به کار بردن لغت "انرژی درمانی" در نانو گویا جزو گناهان محسوب می‌شود.
اهمیت توجه به علوم پایه در رشته نانوفناوری پزشکی
دکتر رفیعی‌تبار همچنین در پانل "مأموریت گرا کردن تحقیقات حوزه نانوفناوری پزشکی" با تاکید بر اهمیت توجه و تقویت علوم پایه در رشته‌هایی مانند نانوفناوری پزشکی، تصریح کرد: اینکه بگوییم تنها از طرح‌های رساله‌های دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا که محصول محور هستند حمایت می‌کنیم، اعتقاد و دید نادرستی است که باید اصلاح شود. چرا که تاریخ علم به وضوح نشان می‌دهد که قبل از تولید هر محصول باید علوم پایه و دانش اصلی آن به وجود آید. یک نمونه بارز آن اختراع ترانزیستور است که بدون داشتن دانش مکانیک کوانتومی امکان‌پذیر نبود.
تولیدات محصولات نانوفناوری پزشکی
رضایت، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به راه‌اندازی شبکه ایمنی نانو (Nano Safty) گفت: مأموریت اصلی این شبکه پرداختن به حوزه‌های سلامت و استانداردهای این حوزه است.
وی با تاکید بر اینکه ایران یکی از ۵ تا ۶ کشور اول دنیا در زمینه تدوین استانداردها است، افزود: در دنیا زمانی که دارویی وارد بازار می‌شود باید آزمایش‌های متعددی روی آنها انجام شود. بر این اساس محصولات نانویی در حوزه سلامت که قرار است از سوی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت مجوز دریافت کنند، باید ۳ مورد «نانو مقیاس بودن محصول»، «اثربخشی محصول نانویی» و «عدم سمیت» را به اثبات برساند تا فرآیندهای دیگر را نیز طی کند. این سخت‌گیری در مورد محصولات سلامت‌محور دارای توجیه است تا آسودگی خاطر مصرف‌کننده را فراهم سازد.
استاد گروه فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به تولید داروهای مبتنی بر فناوری نانو، خاطر نشان کرد: داروی «داکسیل» که برای درمان برخی از انواع سرطان‌ها تجویز می‌شود، از سوی محققان کشور تولید شده است. ماده اصلی این دارو ترکیب سمی به نام «دوکسوروبیسین» است، به گونه‌ای که برای بیمار عوارضی چون ریزش مو و بیماری‌های گوارشی و قلبی را به دنبال دارد.
وی با بیان اینکه این داروی «داکسیل» برای اولین بار در آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی تولید شد، ادامه داد: این دارو در دو فرم تولید شد که یک فرم آن با قیمت ۷۰۰ دلار و دیگری ۱۲۰۰ دلار عرضه شد و ما در حال حاضر این دارو را در داخل کشور تولید کردیم و قیمت این دارو با دفترچه بیمه حدود ۷۰ هزار تومان است. این مثالی است از آنچه ما می‌گوئیم نانو فناوری باید در زندگی مردم خود را نشان دهد.
رضایت، داروی دیگر تولیدشده در کشور را «پاکلی تاکسل نانویی» دانست و افزود: قیمت نمونه خارجی این دارو بیش از هزار دلار بود، ولی در حال حاضر این دارو از سوی یکی از شرکت‌های ایرانی با نام «پگلی نپ» تولید شده و در حال حاضر طبق گزارش‌ها به کشور ترکیه نیز صادر می‌شود.
به گفته وی، این دارو برای درمان سرطان‌های پستان متاستاتیک، لوزالمعده و سرطان ریه کاربرد دارد، ضمن آنکه وارد لیست بیمه نیز شده است.
رضایت با تاکید بر اینکه در حال حاضر ۷۰ محصول ثبت شده در حوزه فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، ملزومات و فرآورده‌های طبیعی در سازمان غذا و دارو تأیید شده است، تاکید کرد: اگر ما در این حوزه‌ها وارد نشویم، بازار کشور از محصولات آرایشی و بهداشتی و سایر محصولات نانو وارداتی پر خواهد شد، بر این اساس علاوه بر تولیدات داخلی، محصولات وارداتی باید تست‌های بسیاری پشت سر بگذراند تا بتوانند وارد بازار شوند.
این محقق حوزه نانو پزشکی تست خراش، تحریک پوستی و جذب در ارگان‌های مختلف و میزان آزاد شدن مواد نانویی در محیط بدن را از جمله تست‌هایی دانست که در سازمان غذا و دارو برای اعطای مجوز به محصولات درخواست می‌شود.
وی تولید دارویی برای درمان سالک را از دیگر دستاوردهای محققان در حوزه نانو پزشکی ذکر کرد و یادآور شد: در حال حاضر تنها داروی موجود برای درمان این بیماری، داروی تزریقی است که از فلز آنتیموان استفاده می‌شود و یکی از شرکت‌ها با استفاده از «آمفوتریسین B» که درون لیپوزوم قرار داده شده است، این دارو را تولید کرد و در مرکز تحقیقات پوست و جذام کارآزمایی‌های بالینی آن انجام شد و چون نتایج به دست آمده بسیار رضایت بخش بود، وزارت بهداشت مجوز مصرف آن را صادر کرد؛ چون هم آمفوتریسین ترکیبات شناخته شده‌ای است و هم کلیه تست‌های آن انجام شده است و در حال حاضر این دارو تنها داروی موضعی درمان سالک است که توانسته وارد بازار شود، امید است معاونت بهداشتی وزارتخانه در شرایطی که سالک پوستی در کشور مطرح است، از این محصول استفاده کند.
عدم حمایت از پژوهش در علوم پایه نانوفناوری
رفیعی تبار در ادامه میزگرد ایسنا، با بیان اینکه متأسفانه از پژوهش در علوم پایه در نانوفناوری اصلاً حمایت نمی‌شود، عنوان کرد: علوم پایه در نانوفناوری نیازمند طی دوران نسبتاً بلندی است که سرمایه‌گذاری در آن بین ۵ تا ۱۰ سال زمان می‌برد. در زمینه تولید علوم پایه هر رشته افراد ویژه‌ای فعالیت می‌کنند که باید تحت حمایت ویژه قرار بگیرند تا با طی زمان مورد نظر بتوان محصول باکیفیتی را از دل آن استخراج کرد. به عنوان نمونه تکنولوژی میکروسکوپ‌های STM از مسیر استفاده از تئوری‌های کوانتومی تونل‌زنی الکترون‌ها حاصل شد.
وی با تاکید مجدد بر اهمیت علوم پایه در تولید دانش کاربردی و محصول‌محور و تشویق و حمایت از فعالان این حوزه، اظهار کرد: به عنوان نمونه ما در ایران "دانشمند سرطان‌شناس" نداریم، یعنی پزشکان معالج و جراحان این رشته در مراکز درمانی کشور فعالیت می‌کنند، ولی دانشمند سرطان‌شناس یا فردی که بتواند در رابطه با منشأ و اصل بروز این بیماری به صورت علمی، تحقیق و فعالیت پایه انجام دهد، نداریم. در حالی که دستیابی به این علم و دانش، انقلاب بزرگی در زمینه تشخیص و درمان بیماری سرطان ایجاد خواهد کرد.
محصول محوری بدون توجه به علوم پایه تنها مهندسی معکوس است
این استاد پیشکسوت دانشگاه با بیان اینکه تمام محصولات با کیفیت در پس ارائه نظریات و دانش پایه تولید می‌شوند، تصریح کرد: محصول‌محوری به خودی خود مشکلی ندارد، ولی محصول‌محوری بدون توجه به علوم پایه آن تنها مهندسی معکوس، کپی‌سازی و در اصطلاح خارجی روش (copy and paste) است. به عنوان نمونه در اغلب میکروسکوپ‌های نانویی ساخت ایران از همان روش‌های اولیه اروپایی‌ها استفاده می‌شود در حالی که با تقویت و حمایت علوم پایه در این حوزه می‌توان کیفیت و پتانسیل‌های نوینی به این محصولات اضافه کرد و آنها را تا میزان بسیار بالاتری ارتقا داد.
تأثیر منفی تفکرات دولت نهم و دهم در دید دانشجویان نسبت به اهمیت ریاضی و علوم پایه
عضو فرهنگستان علوم تاکید کرد: بدون تئوری راهنما و روش‌های مدل‌سازی عددی و کامپیوتری و تنها با تکیه بر روش خطا و آزمون و کپی‌برداری نمی‌توان انتظار تولید محصولات جدید و باکیفیت، به‌روز و همگام با تکنولوژی روز دنیا را داشت. متأسفانه تفکرات نادرست در دولت‌های نهم و دهم وضعیت را به جایی رساند که امروز دانشجویان دید درستی نسبت به اهمیت ریاضی و علوم پایه ندارند. این در حالی است که بدون توجه به علوم پایه، کلیه فارغ‌التحصیلان ما حتی در رشته‌های پزشکی نیز به تکنیسین تبدیل می‌شوند.
صنعت نانو تکنولوژی در کشور
رضایت مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد نانو با اشاره به ایجاد کارگروه صنعت و بازار در ستاد نانو، افزود: مأموریت این کارگروه حمایت از تولید، توسعه محصولات و حمایت از شرکت‌های فعال در حوزه نانو است. بر اساس آخرین آماری که داریم، از سوی بیش از ۲۰۰ شرکت فعال در حوزه نانوفناوری بیش از ۵۰۰ محصول عرضه شده که در سال ۱۳۹۶ گردش مالی آنها حدود ۱۴ هزار میلیارد ریال بوده است.
وی با بیان اینکه این عدد نسبت به سال ۹۵ دو برابر شده است، گفت: هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان عدد بزرگی نیست و برای اثرگذاری در اقتصاد باید به رقم‌هایی در حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان برسد. اگر با این هدف حرکت کنیم، می‌توانیم امیدوار باشیم که تا سال ۱۴۰۴ هم صنعت نانو را در اختیار داریم و هم بازار ۸۰ میلیونی داخلی و هم بازار بین‌الملل را می‌توانیم مورد هدف قرار دهیم.
رضایت راه برون‌رفت ما از چالش‌های تجاری‌سازی را آموزش و تربیت نیروی انسانی آشنا به مقوله کسب و کار و هدف‌گیری بازارهای جهانی برای صادرات دانست.
اولویت ستاد و بورد نانو پزشکی به سمت دارو تغییر جهت داده است
پروفسور رفیعی‌تبار در رابطه با اولویت‌های پژوهشی و مأموریت حوزه نانوفناوری پزشکی، اظهار کرد: در حال حاضر بیشترین تمرکز و اولویت ستاد و بورد تخصصی نانو در ایران در بخش پزشکی به سمت دارو تغییر جهت داده و عمدتاً به این حوزه محدود شده که دستاوردهای قابل ملاحظه‌ای نیز مشاهده نشده است، در حالی که بر اساس گزارشی که در امریکا تهیه شده، حدود ۷ یا ۸ رشته مشخص برای نانو پزشکی تعریف و تعیین شده که تصویربرداری پزشکی، تشخیص، مهندسی بافت و دارو رسانی هدفمند برخی از آنهاست.
وی با بیان اینکه با وجود پتانسیل بالای دانشگاه‌ها، هنوز به صورت جدی وارد حوزه‌های مهندسی بافت و تصویربرداری پزشکی نشده‌ایم، اظهار کرد: در ابزار تشخیصی بیماری‌ها از جمله نانو بیو سنسورها و همچنین کاربرد نانو در مهندسی بافت، کارهای پژوهشی و تحقیقاتی خوبی شده و با وجود اینکه درک ما از نانو پزشکی درک بسیار گسترده‌تری است، ولی متأسفانه گرایش عمده ستاد و بورد نانوفناوری در پزشکی در ایران بیشتر به سمت فارماکولوژی متوجه است که اگرچه به خودی خود چیز بدی نیست، ولی بسیار ناقص است.
بنیانگذار علوم و فناوری نانو در ایران در بخش دیگری از میزگرد ایسنا، با انتقاد از کیفیت برخی محصولات دارویی نانو در داخل کشور، اظهار کرد: برخی از این داروها و یا محصولاتی مانند کرم ضد اشعه مادون سرخ (ضد آفتاب) که با عنوان نانو ساخته می‌شوند و حتی در متروی تهران نیز به فروش می‌رسند و پس از استفاده می‌توانند جذب بافت کلیه شده و باعث ایجاد مشکل شوند، باید پس از اخذ تاییدیه رسمی از مراجع واقعاً ذیصلاح در سطح جامعه توزیع شوند.
کمیته شناسایی و حمایت از فعالان و محققان علوم پایه راه‌اندازی شود
دکتر رفیعی‌تبار با ارائه پیشنهاداتی برای بهبود این شرایط، اظهار کرد: پیشنهاد ما این است که در یکی از مراجع ذیصلاح این رشته، یعنی بورد نانو، ستاد نانو و یا وزارتخانه، کمیته‌ای برای شناسایی و حمایت از فعالان و متخصصان علوم پایه و محققان پروژه‌های درازمدت نانو راه‌اندازی شود.
وی با بیان اینکه دانش اولیه هر محصولی ابتدا در دانشگاه‌ها تولید می‌شود، اظهار کرد: دانشگاه عمدتاً محل تولید علم است و نه فقط تدریس علم. بنابراین اگر خواهان پیشرفت فناوری و تکنولوژی روز دنیا هستیم، باید از فعالان و متخصصان حوزه تولید علوم و دانش‌های پایه با ارائه امکانات و تجهیزات لازم برای آنها به صورت ویژه حمایت کنیم، در غیر این صورت به کشوری تبدیل می شویم که فقط کار مهندسی معکوس و کپی‌سازی کرده و دنباله‌رو سایر کشورها می‌شویم. تکنولوژی بدون دانش بومی و محلی، تنها یک تکنولوژی وارداتی است.
بستر مناسب تولید دانش بنیادی علومی مانند نانو پزشکی فراهم شود
وی معتقد است که باید با ارائه امکانات به افراد، زمینه و بستر مناسبی برای تولید دانش‌های بنیادی علومی مانند نانو پزشکی فراهم شود تا بتوان با ایجاد مدل و دانش اختصاصی آن، برای کشور مزیت برتر و مرجعیت ایجاد کرد. بنابراین باید در کنار تولید محصول، ایجاد سرمایه و ارزش افزوده، افرادی را با هدف فعالیت در پروژه‌های درازمدت علوم پایه، انتخاب و حمایت کنیم.
ضرورت حمایت مالی و اجتماعی از دانشجویان فعال و نخبه
این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر ضرورت حمایت مالی و اجتماعی از دانشجویان فعال و نخبه، اظهار کرد: بارها به مسئولین پیشنهاد شده که دانشجویان نمونه و فعالی که در حوزه فناوری‌های نوینی مانند "هوش مصنوعی" و یا غیره دستاوردهای خوبی داشته‌اند، مثلاً از خدمت وظیفه معاف شوند تا بتوانند فعالیت علمی خود را بدون وقفه دنبال کنند، ولی متأسفانه موافقت نشده است.
اهمیت صادرات تکنولوژی و فناوری نانو به کشورهای صنعتی
رفیعی‌تبار در بخش دیگر این میزگرد با اشاره به اهمیت صادرات تکنولوژی و فناوری نانو به کشورهای صنعتی و داشتن سهمی در صنعت نانوفناوری دنیا، تصریح کرد: اگرچه صادرات به کشورهایی مانند افغانستان و ترکیه و یا دیگر کشورهای درجه دوم و سوم همسایه امری است به حال مثبت، اما زمانی ما می‌توانیم به آمار صادرات خود واقعاً افتخار کنیم که به کشورهای صنعتی دارنده فناوری پیشرفته نانو مانند آلمان، انگلستان، چین و غیره صادرات داشته باشیم.
این استاد پیشکسوت دانشگاه با بیان اینکه توسعه کشور باید پایدار باشد، عنوان کرد: با کپی کردن و مهندسی معکوس نمی‌توان توسعه پایدار ایجاد کرد، توسعه پایدار نیازمند تقویت علوم پایه، تولید دانش اختصاصی و داشتن نقشه و برنامه مشخص کشوری است.
گفت‌وگو از خبرنگاران ایسنا: گلاره کاویان، هادی محمدی
نظر شما :