سیاره ما سلامت ما / سلامت یک مقوله مستقل نیست، همه زندگی مردم است

محمد حسین تقدیسی، در گفت­وگو با ایسنا دفتر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با اشاره به شعار امسال سازمان جهانی بهداشت "سیاره ما سلامت ما"، افزود: شعار امسال برگرفته از رویکردی است که سازمان جهانی بهداشت در طی سال ها آن را دنبال کرده است. در طی ده سال گذشته سازمان جهانی بهداشت تلاش بسیاری کرده تا این مفهوم را به نوعی برای جوامع، کشورها و مردم دنیا تبیین کند که مفهوم سلامتی چیست. چگونه این مفهوم در جهان معنادار می شود.

وی با این باور که خود پاندمی کووید 19 در جهان به سازمان جهانی بهداشت، مردم و دولت ها این کمک را کرد و نشان داد که وقتی صحبت از سلامتی می کنیم سلامتی یک مفهوم تک بعدی نیست و با همه ابعاد زندگی آدم ها ارتباط دارد، توضیح داد: همانطورکه در کووید 19 مشاهده شده همه مسئولیت پیشگیری و کنترل بیماری فقط با وزارت بهداشت نبوده است و قوه مجریه، قوه مقننه و همه ارگان های دولتی در این امر نقش داشتند و در همه دنیا این امر به وضوح قابل مشاهده است. در واقع کووید 19 یک دگرگونی اساسی در دنیا ایجاد کرد و باعث شد نگاه دنیا به سلامت از نگاه معقوله­ای خارج شود.

چالش: سازمان جهانی بهداشت نمی تواند دولت ها را مجبور کند

استاد ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران، با بیان اینکه سازمان جهانی بهداشت قدرت اجرایی برای دنیا ندارد، خاطرنشان کرد: مشکل اساسی اینجاست که این سازمان نمی تواند دولت ها را مجبور کند تا به اهداف تعیین شده عمل کنند. با این وجود سازمان جهانی بهداشت در این زمینه تلاش های حائز اهمیتی داشته است. برای مثال از سال 2013 این سازمان بحثی را مطرح کرد که اگر می خواهید به سلامت نگاه کنید سلامت یک مقوله مستقل از زندگی مردم نیست همه زندگی مردم با سلامتی رقم خورده است.

سلامتی باید در راس همه امور باشد

تقدیسی با اشاره به موضوع فوق و اینکه زمانی همه دولت ها در جوامع مختلف یک اولویت بندی از مسائل جامعه می کردند و در راس آن ها امنیت، سپس اقتصاد، بعد از آن سلامت، آموزش و ... قرار می گرفت، تصریح کرد: از آن پس سازمان جهانی بهداشت گفت:" امنیت، اقتصاد و ... بدون سلامت اصلا معنا و مفهومی ندارند." بنابراین وقتی صحبت از امنیت، اقتصاد و یا هر چیز دیگری می شود باید توام با سلامت باشد.

وی با با ذکر این نکته که منظور از سلامتی آب سالم، غذای سالم و از این قبیل نیست، خاطرنشان کرد: سلامتی باید همه ابعاد زندگی را در بر می گیرد و شعار امسال نیز خواسته همین مفهوم را تبیین کند.

 این متخصص ارتقا سلامت در ادامه افزود: در چند سال گذشته، به گفته سازمان جهانی بهداشت همه دولت ها توافق کردند که مفهوم همه جانبه بودن سلامتی را در راس کارها و برنامه های خود قرار دهند. چراکه تصمیم هر مسئولی یا به عبارتی تصمیم هر تصمیم گیرنده­ای، چه خرد چه کلان در سلامت انسان و جامعه اثر دارد. بنابراین یک تصمیم درست در سطح کلان می تواند جان میلیون ها انسان را نجات دهد یا بالعکس موجب نابودی همه شود. لذا باید محوریت سلامت در همه تصمیم گیری ها وجود داشته باشد.

تقدیسی با اشاره به اینکه سازمان جهانی بهداشت برای این رویکرد در طی ده سال گذشته راهکارهای زیادی را مشخص کرده است، گفت: جوامعی مثل کشور ما فقط باید این راهبرد ها را اجرا کند. در حال حاضر هم کشور های وجود دارند که تک تک وزیرانش را مجبور می کنند تا با صراحت بیان کنند تصمیمات گرفته شده چقدر با سلامت جامعه گره می خورد. همه وزیرانشان باید در ارتباط با سلامت پاسخگو باشند، یعنی تصمیم ها و کارهایشان در ارتباط با سلامت باشد و سلامت فردی، سلامت اجتماعی، سلامت روان، سلامت اقتصادی و ... را در بر گیرد.

وی با ذکر این نکته که فقط وزارت بهداشت مسئول سلامتی مردم و جامعه نیست، افزود: در زبان عامیانه هم می شنویم که گفته می شود 25 درصد سلامت مردم با بهداشت است و 75 درصد با جاهای دیگر، اما این امر تا به حال خوب تبیین نشده است؛ یعنی قوه مقننه باید به سلامت جامعه فکر کند و هر قانونی که وضع می کند باید سلامت محور و در راستای سلامتی و بهبود سلامت مردم باشد. قوه قضاییه و قوه مجریه نیز باید این چنین باشند و برای حفظ و ارتقا سلامت جامعه تلاش کنند.

جای خالی سلامت در کشور

تقدیسی برای تفهیم بیشتر این امر به ذکر مثالی پرداخت و به نقل از یکی دوستانش گفت: در یکی از کشورها می خواستند پلی بزند، روزی زنگ خانه دوستم را می زنند و می گویند ما می خواهیم شیشه در و پنجره های شما را دو جداره کنیم، علت را که جویا شدند، این پاسخ را شنیدند:" چون می خواهیم یک پل هوایی بزنیم و این امر بر سلامت شما اثر می گذارد، لذا در پروژه خود دیدیم که باید شیشه های شما دو جداره باشد." یعنی این کشور در هر پروژه و تصمیمی که می گیرد سلامت را لحاظ می کند که متاسفانه جای خالی این امر در کشور ما به خوبی حس می شود.

رئیس انجمن آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران با اشاره به اینکه در برنامه پنجم و ششم توسعه کشوری آمده بود که باید پیوست سلامت برای صنایع بزرگ باشد، تصریح کرد: متاسفانه پیوست سلامت در برنامه های مختلف ارگان های کشور مطرح نیست. در حالی که سازمان جهانی بهداشت می گوید:" سلامت ما سیاره ما" یعنی سلامت درهم تنیده است شما نمی توانید شهر و روستای سالم داشته باشید مگر اینکه همه ارگان ها احساس مسئولیت کنند.

وی با بیان اینکه رسانه ها نیز نقش بسزایی در این مطالبه گری دارند و صرف اینکه آمار تهدید کننند های سلامت را نام ببریم مشکلی از جامعه ما حل نمی شود، گفت: باید ریشه ای عامل پدیدآوردن مشکلات سلامتی را پیدا کنیم و در جهت سلامت جامعه گام برداریم.

استاد ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران، با اشاره به اینکه سلامت باید به عنوان زیربنای توسعه پایدار جوامع دیده شود، افزود: متاسفانه این عامل هنوز به عنوان یک هدف اصلی در مجموعه ارگان های ما صورت نگرفته است. اگر دنبال عدالت در سلامت هستیم باید سلامت باید به طور سیستمی در تمام تصمیمات اجرایی دولت و حاکمیت مطرح شود.

وی با بیان اینکه سلامت یک مفهوم نسبی است، تصریح کرد: وزرات بهداشت به عنوان مشعل دار سلامت باید بتواند این امر را فرهنگ سازی کند که متاسفانه در این سال ها در زمینه فرهنگ سازی موفق نبودیم و کووید19 نیز یک فرصت بسیار طلایی بود تا بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم و نهایتا فرهنگ سلامت را بتوانیم در جامعه، در نهاد های مختلف، ارگان های مختلف حتی فرهنگ جامعه و مردم تزریق کنیم.

سبک زندگی ناسالم، تهدید کننده اصلی سلامت

تقدیسی با اشاره به تهدیدکننده های سلامت و بار بیماری ها در کشور گفت: حدود 53 در صد از بار بیماری ها را بیماری های خاصی از کل تهدید کننده های سلامت در جامعه دربرمی­گیرد. حدود 32 درصد بیماری قلبی عروقی، 17 درصد سرطان ها، 13 درصد بیماری های ریوی، 6 درصد بیماری های دیابت، 3 درصد اختلالات روانی؛ یعنی 75 درصد موارد مرگ جامعه را این بیماری ها در بر می گیرند. عمق دلایل این بیماری ها برمی گردد به سبک زندگی ما. وقتی که هوای تنفس ما آلوده است، غذا و آب آشامیدنی ما از استانداردهای واقعی برخوردار نیست، انتظار بهتری نمی توان داشت.

وی با بیان اینکه سکته قلبی در ایران ده سال پایین تر از میانگین جهانی است، خاطرنشان کرد: در کووید 19 هم مشاهده شد که اکثر مبتلایان به کووید 19 افراد داری بیماری ها قلبی عروقی، دیابت و فشارخون بودند. در تحقیقی که بین افراد با آزمایش کووید 19 مثبت انجام شد؛ مشخص گردید که 12.71 درصد مبتلایان بیماری قلبی، 12.24 درصد بیماران دیابتی، 3.2 درصد فشار خون بالا داشتند. یعنی اکثر مبتلایان دارای بیماری زمینه ای بودند.

متخصص ارتقا سلامت با اشاره به اینکه اگر ظاهر قضیه را نگاه کنید و مثلا بگویید بیماران قلبی عروقی افزایش پیدا کردند، تعداد بیمارستان ها و پزشکان را افزایش دهید؛ هیچ چاره ای حاصل نمی شود، تصریح کرد: من به شما قول می دهم اگر متخصصین قلب و بیمارستان ها افزایش پیدا کند باز همچنان آمار مبتلایان بیاری های قلبی عروقی کاهش نخواهد یافت، مگر اینکه سبک زندگی مردم تغییر کند.

تقدیسی به آمار ها اشاره کرد و افزود: بسیاری از آمارها حاکی از این است که در کشور ما مرگ های زود رس زیر 50 سال وجود دارد که این خود نشان­دهنده مشکل اساسی و بنیادی است که سازوکار آن نیز فقط از طریق نسخه سلامت است.

رئیس انجمن آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران در پاسخ به این سوال که متولیان این امر (پیاده سازی مفهوم سلامت) چه کسانی هستند؟ گفت: بخشی از آن نیاز به فرهنگ سازی دارد باید سواد سلامت جامعه را بالابرد. تمام ارگان ها باید شفاف بیان کنند که برای سلامت انسان ها و جامعه چه کاری کردند و چه برنامه ای دارند. از شهرداری گرفته تا سایر مجموعه ها...

وی برای تفهیم این امر به ذکر مثالی از یک کشور خارجی پرداخت و توضیح داد: در برخی از کشورها کفش غیر استاندارد تولید نمی کنند یعنی وزارت صمت اجازه تولید کفشی غیر از طبی نمی دهد. تمام صندلی ها طبی و ارگونومیک هستند. آیا در کشور ما وزارت صنایع وقتی می خواهد مجوز اصولی به یک صنعت بدهد این موارد را لحاظ کرده است؟! متاسفانه خیر. هیچ کدام از صنایع و شهرک های صنعتی ما پیوست سلامت ندارند.

سلامت، زیربنای اصلی یک جامعه

تقدیسی با اشاره به اینکه سازمان جهانی بهداشت به همه ابعاد موثر در سلامت توجه کرده است، افزود: سلامتی انسان فقط شعار نیست. از سال 2016 سازمان جهانی بهداشت در شانگهای اعلام کرد:" توسعه یعنی سلامت و سلامت یعنی توسعه." بنابراین برای توسعه یافتن جامعه ای باید زیربنای اصلی آن، یعنی سلامت را ایجاد کنید.

وی با بیان اینکه کووید19 زمینه را فراهم کرده است؛ همچون زنگ بیدار باشی بود تا چشمان­مان را بازکنیم، ببینیم، بپذیریم که نیازمندیم و باید تغییراتی ایجاد کنیم، تصریح کرد: راهکار ها مشخص و در بسیاری از کشورها در حال اجراست و در ایران به شکل پایلوت کار شده، اما سیستمی و فراگیر نشده است. اگر قرار باشد کاری انجام شود باید حاکمیت مداخله کند برای رسیدن به تعهدات خود باید در این زمینه(سلامت) گام برداریم.

یکی از چالش های اخیر

تقدیسی در ادامه با پرداختن به بحران کووید 19 افزود: آن نقشی را که وزارت بهداشت باید در راستای سواد سلامت جامعه و ارتقا سواد سلامت ایفا می کرد، به درستی انجام نشد، در واقع هیچ کار فرهنگ سازی سیستمی انجام نداد. ما فرصت هایی برای ارتقا سواد سلامت جامعه، سواد رسانه، سواد پزشکی مردم داریم، اما تاکنون کار مفیدی در این راستا صورت نگرفته است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه امروزه هم درد را خوب می شناسیم و هم درمانش را، تاکید کرد: حال مهم این است که راهکار این درد را اجرا کنیم تا بتوانیم موفق شویم. یک بخشی نیاز به فرهنگ سازی دارد و دیگری قانون گذاری. لازم است تا نیاز ها را شناسایی، منابع را مشخص و ظرفیت های خود را در بخش خصوصی و دولتی تقویت کنیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: وقتی می گوییم سلامت یک حق است، یعنی یک حق همگانی است. مطالبه گری آن باید توسط رسانه ها و وزارت بهداشت انجام شود که متاسفانه آنطور که باید و شاید در این زمینه گام برنداشتیم.