پیشگیری از بروز اختلالات ذهنی نوزادی تنها با چند قطره خون

به گزارش ایسنا دفتر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی،  دکتر فرزانه فربخش رئیس گروه بیماریهای غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به مناسبت روز جهانی کم‌توانی ذهنی، با تاکید بر اهمیت انجام آزمایش غربالگری در حین بارداری و پس از تولد گفت: مراقبان سلامت مراکز خدمات جامع سلامت برای شناسایی نوزادانی که ممکن است با مشکلات و اختلالات متابولیک به دنیا آیند، تنها با گرفتن چند قطره خون و انجام آزمایش غربالگری بیماری‌های متابولیک مادرزادی، نوزاد را در مقابل خطر بروز بسیاری از بیماری های ذهنی و جسمی محافظت می‌کنند.

وی با بیان اینکه آزمایش غربالگری، برای تشخیص نوزادان مبتلا به اختلالات متابولیک بسیار مفید است، گفت: بسیاری از این بیماری‌ها، در صورت تشخیص زود هنگام، قابل کنترل و درمان بوده و می‌توان از بروز علایم شدید و خطرناک این بیماری ها جلوگیری کرد.

وی یادآور شد: در صورت تاخیر در تشخیص و درمان، این بیماری‌ها می‌توانند مشکلات ذهنی و جسمی همچون عدم توانایی حرکتی، کم توانی ذهنی، سوء تغذیه و عدم توانایی در تکلم را به دنبال داشته باشند.

رئیس گروه بیماری های غیرواگیر معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: کم کاری مادرزادی تیروئید عوارض جبران ناپذیری بر رشد و تکامل مغز و اعصاب مرکزی، رشد طولی و قد نوزاد بر جای می گذارد.

فربخش با بیان اینکه بیماری فنیل کتونوری در بدو تولد هیچ‌گونه نشانه آشکاری ندارد، توضیح داد: نوزاد در دو تا سه ماه اول زندگی، ظاهر کاملا سالمی دارد، ولی به تدریج علائم بیماری نمایان شده و با گذشت زمان کودک دچار عقب ماندگی ذهنی می شود.

وی  در پایان درباره عوارض این بیماری گفت: در این صورت کودک اغلب ناآرام و پر جنب و جوش شده و تعادل عصبی خوبی ندارد، قدرت تکلم او ضعیف و راه رفتنش دچار مشکل شده و عقب ماندگی ذهنی در این بیماری شدید است. همچنین کودک مبتلا، بیش فعالی همراه با حرکات بی هدف پیدا می کند.

علل بروز 12 تا 65 درصد از کم توانی‌های ذهنی ناشناخته است

مچنین دکتر فرزاد اشرافی - متخصص مغز و اعصاب اظهار کرد: عقب مـانده ذهنـی بـه فردی گفته می شود کــه فعالیتهـای ذهنـی او در حـد قـابل ملاحظـه ای کاهش یافته، ضریب هوشی کمتر از 70 داشته باشــد، در قدرت تطبیق وی بـا محیـط زنـدگـی اختـلال چشـمگیری وجود داشته باشد و در یـادگـیری و توانـایی انجـام مســئولیتهای شخصی واجتماعی با اشکال مواجه باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه معمولا مجموعه ایـن مشـکلات در طـی دوران رشــد و نمــو عصبـی بروز می کند، درباره دسته بندی انواع کم توانی های ذهنی گفت: بیمـاران دارای بــهره هوشی 69-50 را جــزء مـوارد خفیـف (آموزش پذیر) ، 49-35 را متوسـط (تربیت پذیر)، 20-34 را شدیـد و کمـتر از 20 را عمیـق یـــا پیشــرفته طبقه بندی می‌کنند.

وی با بیان اینکه در اکـثر بررسـی‌ها، تسـت ضریـب هوشـی(IQ test) بـرای تــایید کم توانی و میزان شـدت آن بـه کار مـی‌رود، توضیح داد: عواملی که ممکن است باعث عقب ماندگی عقلی شوند به سه گروه قبل از تولـد، حیـن تولد و پس از تولـــد تقسیم می‌شوند.

این متخصص مغز و اعصاب درباره سندروم داون گفت: شایعترین ناهنجـاری کروموزومـی کـه بـا کم توانی ذهنی همراه است، تریزومی( 21 ســندرم داون) اسـت که احتمــال تکـرار آن در حاملگی‌های بعـدی  یک تا دو درصد است و به نظر می‌رسد با سن مادر ارتباط داشتـــه باشد. بروز ایـن سندرم در مادران سنیـــــن کمتر از 20ســال و بـالاتر از 35 سـال بیشتر از سایر افراد است.

اشرافی درباره انواع علل کم توانی‌های قبل از تولد توضیح داد: اختلالات متابولیکی مادر از قبیل دیـابت، کم کاری تیرویید، عوامل دارویی و تابش اشعـــه بخصــوص در هفتـه های پنج تا هجدهم حاملگـــــی و اختــلالات متــابولیکی ارثی مــانند فنیل کتونوری، مصرف الکل و مواد مخدر از علل دیگر ایجاد عقب‌ماندگی‌های قبل از زایمانی هستند.

10 تا 20 درصد کم توانی‌های ذهنی بر اثر عوامل حین تولد است

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره عوامل کم توانی ذهنـی در حین تولد گفت: این عوامل شامل خفگـی زایمانی، نارس بودن جنین، خونریزی و زایمان‌های ســخت، عوامل دارویی و تاخیر رشد داخل رحمی شده و باعث ایجاد حـدود 10 تا 20 درصد از موارد عقب ماندگی ذهنی می‌شوند.

وی درباره عوامل ایجاد کم توانی ذهنی پس از تولد بیان کرد: این عوامل شــامل ناهنجاری و نقص ساختمانی مغــز، بسته شـدن زودرس شـکاف بیـــن اســتخوان های جمجمــه، نقـص متابولیکــــــــی مــادرزادی، اختـلال اسـیدهای آمینـه مـانند فنیل کتـونوری، اختلال اسـیدهای ارگانیـــک، کم کاری تیرویید، افت قند خون، عفونت هــای باکتریایـــــی و ویروســــــی، حوادث، ضربه ها و مسمومیتها به خصـوص در سنیــــن زیر پنج سال و اختلال در امر مراقبت از کودک، محرومیت هـای محیطـی، اجتماعی و عاطفی و  سوء‌تغذیه می‌شود.

اشرافی یادآور شد: علیرغــم توسعـــــه اقدامــات تشخیصـی در بررسی های مختلــــف، برای 12 تا 65 درصد مـوارد عقب ماندگــی ذهنــی علــــت مشخصــــی یافـــت نشـده و بــــــه عنــوان نامشخــــص (Idiopathic ) طبقه بندی می شوند.

این متخصص یادآور شد: از جمله بیماری‌های همراه با کم توانی‌های ذهنی که در شایع ترین حالت در موارد شدید و بسیار شدید عقب ماندگی ذهنی دیده می‌شود، ناتوانی‌های حسی، حرکتی و صرع است.

اشرافی با بیان اینکه فقط یک سوم این افراد تحرک دارند و یک چهارم به دیگران وابسته هستند، گفت: مشکلات شنوایی و بینایی مانع دیگری برای توانایی شناختی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی «اسپاستیسیتی»، «اتاکسی» و «آتتوز» را از دیگر  ناتوانی‌های حرکتی شایع این افراد عنوان کرد.

بنابر اعلام روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، بروز عوارض بیماری در هر کودک منجر به ایجاد پیامدهای جبران ناپذیر و متعدد خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و درمانی خواهد شد که با افزایش آگاهی جوامع نسبت به کم توانی و شناسایی برخی از عوامل بروز آن، می توان از بروز بسیاری از موارد جدید جلوگیری کرد.

انتهای پیام