برای کنترل و درمان «درد» چکار کنیم؟

دکتر مسعود هاشمی، رییس انجمن بررسی و مطالعه درد در ایران همزمان با روز جهانی درد در گفت‌وگو با ایسنا جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی ، ضمن اشاره به فعالیت‌های گسترده این انجمن در راستای بررسی و مطالعه درد در تخصصهای مختلف پزشکی، عنوان کرد: این انجمن یکی از شعب انجمن جهانی درد بوده و از سال ۱۳۷۷ به عضویت دائمی انجمن بین المللی درد درآمده و در سال ۱۳۸۱ با مجوز وزارت بهداشت، به خانواده انجمن های علمی پزشکی  داخل  کشور پیوسته است.

وی جلب توجه و ارتقای آگاهی سیاستگذاران و پزشکان رشته‌ها و تخصص‌های مختلف به مساله درد را از اهداف این انجمن و سایر گروه های فعال در زمینه مطالعه درد عنوان کرد و گفت: کنترل درد و درمان آن یکی از حقوق اساسی بیماران است که به همین دلیل روز ۱۱ اکتبر مصادف با ۱۹ مهر به عنوان روز جهانی درد نامگذاری شده و هرساله شعاری برای آن تعیین می شود. به عنوان نمونه سال گذشته با توجه به اهمیت موضوع  با شعار "کنترل دردهای بعد از عمل جراحی"برگزار شد.

اهمیت و نحوه کنترل درد بعد از عمل جراحی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اهمیت شناسایی علل درد و درمان آن، تصریح کرد: اگرچه درد بعد از عمل جراحی طبیعی بوده ولی ادامه طولانی مدت آن غیرطبیعی و نیازمند توجه جدی متخصصان است. زمانیکه چاقوی جراحی روی گوشت یا استخوان بیمار گذاشته شده و بافتی را برش می دهد، این مساله قطعا با درد همراه است، با این حال ترمیم بافت آزرده و آسیب دیده به شرایط و وضعیت دوره نقاهت بیمار و نحوه کنترل درد آن بافت آسیب دیده و بازیابی و بازتوانی آن بستگی دارد.

عدم کنترل درد نتیجه عمل جراحی را بی اثر می‌کند

وی با اشاره به عمل تعویض مفصل زانو که این روزها در قشر سالمند جامعه بسیار شایع شده، ادامه داد: اگر در دوره ریکاوری درد کنترل نشده و بیمار نتواند در مدت زمانی کوتاه خود را به شرایط نرمال برگردانده و عصب و عضله نیز باهم هماهنگ نشود، نتیجه عمل جراحی از بین می رود که عامل اصلی آن، درد است. در سایر جراحی ها نیز همین امر صادق است، اگر نتوانیم درد را کنترل کرده و دوره نقاهت طولانی شود، بافت آسیب دیده نمی تواند خودش را بازتوانی کند.

وی با بیان اینکه همین مساله اهمیت  کنترل درد بعد از عمل جراحی را دوچندان می کند، گفت: اهمیت این امر تا جائی است که در برخی جراحی ها کنترل درد از خود عمل جراحی مهمتر است. برنامه متخصصین کنترل درد باید پیش از انجام جراحی کاملا مشخص بوده تا بلافاصله بعد از عمل کار کنترل و درمان درد آغاز شود. در این میان بازگشت سریع بیمار به زندگی عادی و ترمیم سریع ماهیچه ها اهمیت زیادی دارد، چراکه ماهیچه خیلی سریع توانایی خود را از دست داده و بازیابی و بازتوانی آنها در این شرایط بسیار سخت است.

در همین راستا، ازآنجاکه کاهش دوره نقاهت و بستری بیمار از اولویتهای وزارت بهداشت است، توجه به کنترل درد بیمار برای تسریع ترمیم بافت آسیب دیده نیز ضروری است.

دانشگاه شهید بهشتی پیشرو در راه اندازی رشته تخصصی درد

وی با بیان اینکه بیش از ۱۰ سال گذشته از سال ۸۵ برای اولین بار رشته "فوق تخصصی درد" در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی راه اندازی شد، عنوان کرد: از همان ابتدای کار فعالیت گسترده این گروه در دانشکده ها و بیمارستان های دانشگاه آغاز شد و ما موفق شدیم مساله ارایه خدمات و سرویس های درمانی ناشی از درد و اهمیت این موضوع را به اکثر بخشها و گروهها تعمیم دهیم. به گونه ای که هم اکنون کلینیک های درد جز شلوغ ترین و فعال ترین کلینیک های دانشگاه بوده و از بعد آموزشی نیز دستیارانی با سطح علمی بالا در این گروه ها تربیت شده و در داخل و خارج کشور جایگاه بسیار خوبی دارند.

۲۰۱۸، سال آگاه سازی عمومی نسبت به مساله درد

هاشمی با بیان اینکه سال ۲۰۱۸ با شعار سال "آموزش و آگاه سازی جامعه، بیماران و پزشکان نسبت به مساله درد" نامگذاری شده است، گفت: بر اساس مطالعه چند سال گذشته دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با موضوع "میزان آگاهی پزشکان تخصص های مختلف بیهوشی، جراح، ارتوپد، داخلی و غیره"، متاسفانه آگاهی آنان نسبت به مساله درد، نحوه کنترل آن و تجویز دارو در بیماریهای مختلف در حد پایینی بود. بنابراین نتیجه این مطالعات توجه به مساله آموزش و افزایش آگاهی پزشکان و متخصصان نسبت به این مساله را محسوس تر می کند، مخصوصا اینکه امسال نیز شعار روز جهانی درد از سوی انجمن جهانی درد، آموزش همگانی و ارتقای سطح آگاهی افراد نام گذاری شده است.

ضرورت تدوین سرفصلی تحت عنوان "درد" در دوره پزشکی عمومی

این استاد دانشگاه با تاکید بر ضرورت تدوین سرفصلی تحت عنوان "درد، آناتومی و مکانیزم آن" در دوره پزشکی عمومی، تصریح کرد: البته این آموزش ها در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برای دانشجویان رشته های پرستاری با عنوان "مدیریت درد" و در کلینیک های دانشگاه برای افزایش آگاهی بیماران نسبت به انواع درد و اهمیت آن آغاز شده است.

وی با تاکید بر اهمیت مبحث درد، اظهار کرد: "درد" همواره به عنوان یکی از حواس اصلی در کنار حس های لامسه، چشایی، بینایی و سایر حواس مطرح می شود. بنابراین تدوین سرفصلی برای آشنایی دانشجویان دوره پزشکی عمومی با فیزیولوژی و آناتومی آن یک ضرورت است که باید مورد توجه سیاستگذاران قرار بگیرد.

ارایه آموزش های همگانی مبحث "درد" در کلینیک های دانشگاه

رییس کلینیک درد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به ارایه آموزش های همگانی در رابطه با مبحث "درد" در کلینیک های درد دانشگاه، تصریح کرد: در این راستا کتابچه، بروشور و پکیج های آموزشی برای آشنایی بیماران با انواع و شدت درد و همچنین توجه به علائم هشدار نسبت به دردهای مهم از جمله کمردردها و سردردهای مهم و دردهای مفاصل، آرتروز و غیره تهیه شده است. بر اساس این آموزشها نباید هردردی به عنوان درد بی اهمیت تلقی شود. به عنوان نمونه برای کمر درد و سیاتیک یکسری علائم هشدار در نظر گرفته شده که بیمار باید با درنظر داشتن این علائم در زمان بروز به متخصص مراجعه کند. این مساله درباره سردردهای مهم و خطرناک نیز صادق است.

وی با تاکید بر ضرورت آگاه سازی عمومی نسبت به اهمیت آشنایی با درد و علائم دردهای مهم در سطح جامعه، تصریح کرد: به عنوان نمونه بیمار باید بداند با مفصلی که دچار آرتروز شده چگونه رفتار کند، چطور ورزش کند و چه حرکت هایی را انجام دهد و یا انجام چه حرکتهایی در این شرایط ممنوع است.

علائم هشدار دردهای مهم و خطرناک 

هاشمی با تاکید بر ضرورت آگاهی افراد نسبت به سردردهای مهم و خطرناک، عنوان کرد: هر سردردی، سردرد میگرنی نیست در حالیکه بیمار بدون داشتن آگاهی تنها به خوردن مسکن و دارو بسنده می کند و اگرچه با مصرف دارو طی روزهای اول درد کنترل می شود ولی پس از چند روز خود داروها باعث تشدید درد شده و یک وابستگی ایجاد می کند. این درحالیست که افراد با مراجعه به کلینیک های درد به راحتی درمان شده و به زندگی عادی برمی گردند.

وی با اشاره به اهمیت توجه به برخی از نشانه ها در "دردهای مهم"، خاطرنشان کرد: بیماران باید در مواجهه با برخی از نشانه‌های هشدارآمیز مانند درد همراه با تهوع، استفراغ، دوبینی و ضربان شدید حتما به پزشک مراجعه کنند. همچنین درد گردنی که با انتشار به یک دست و یا دو دست همراه بوده و در کنار آن احساس سری و بی‌حسی داریم و به نوعی پیش رونده است، از دیگر علائم هشدار جدی و بااهمیت است.

وی همچنین با بیان اینکه باید علل کمردردهای مزمن، سردرد و دردهای احشایی شناسایی و بررسی شود، عنوان کرد: اگرچه سردرد و کمردرد برای همه پیش میآید ولی در هر صورت اگر مدت زمان آن بیش از ۶ هفته طول بکشد، حتما باید جدی گرفته شده و به متخصص مراجعه شود.

آشنایی با خدمات درمانی کلینیک‌های درد

رییس کلینیک درد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به فعالیت گسترده کلینیک های درد، با  اشاره به برخی از خدمات درمانی آن ها، عنوان کرد: در کلینیک‌های درد درمانهای تهاجمی و غیر تهاجمی ارایه می شود. از این میان می توان به درمان دردهای ستون فقرات و اختلالات ستون فقرات مانند دیسک بین مهره‌ای، ساییدگی، آرتروز کمری و یکسری درمان ها برای باز کردن چسبندگی نخاع اشاره کرد که از جدیدترین درمانها در این زمینه هستند.

هاشمی با بیان اینکه اغلب بیماران کلینیک، بیمارانی هستند که جراحی شده ولی دردشان برطرف نشده، تصریح کرد: اغلب این مشکلات، شامل دردهایی است که درمان آن نیاز به جراحی ندارد ولی بیمار به خاطر وجود درد کمر، دست و پا مرتبا به جراح مراجعه می کند. در حالیکه اکثر این مشکلات به راحتی به روش‌های غیرتهاجمی در کلینیک‌های درد قابل درمان است.

درمان‌های غیرتهاجمی کلینیک برای درمان آرتروز

وی با اشاره به ارایه روش های  درمانی مختلف غیرجراحی  برای درمان آرتروز در کلینیکهای درد دانشگاه، تصریح کرد: بسیاری از مشکلات و شکایات بیماران در این زمینه نیازی به جراحی ندارد،  برخی بیماران هم هستند که اگرچه انجام جراحی برای آنان ضروریست ولی شرایط جراحی را ندارند مانند سالمندانی با سن بالا.  کلینیک درد برای تمام این افراد درمان های موثری دارد که در حال اجراست.

وی افزود: همچنین ورزشکاران سطح قهرمانی که قبل از مسابقات جهانی و ملی دچار آسیب می شوند، دسته دیگری از مخاطبان کلینیک های درد هستند که با روش‌های غیرجراحی و مداخله‌ای درمان می شوند.

پروسه درمان درد در کلینیک‌های دانشگاه

رییس انجمن درد ایران با اشاره به روند درمان در این کلینیک‌ها، اظهار کرد: درمان در این مراکز همیشه از مرحله ساده شروع شده و در صورت نیاز، به مرحله سخت ختم می شود. به عبارت دیگر، توصیه ما شروع درمان از روشهای غیرتهاجمی و بعد درمان های کمتر تهاجمی مانند لیزر و در نهایت روش های تهاجمی مانند جراحی است.

وی با اشاره به ارائه خدمات درمانی تخصصی در کلینیک های درد دانشگاه، تصریح کرد: به عنوان نمونه در کلینیک درد بیمارستان اختر بیشتر بروی درمان دردهای ستون فقرات، درد مفاصل زانو، شانه و آرتروزهای مقاوم، متمرکز شده‌ایم.

تجهیز دانشگاه به ابزار و دستگاه‌های تخصصی کنترل و درمان درد

هاشمی ارایه خدمات مطلوب در کلینیک های درد را مستلزم دارا بودن تجهیزات کافی و به روز دانست و ادامه داد: کلا کیفیت کار کلینک های درد و درمان درد به تجهیزات وابسته است که خوشبختانه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این زمینه تجهیز شده و بسیاری از درمان های موثر و نوین همچون کاشت محرک های نخاعی، استفاده از روش اندسکوپی دیسک، جراحی بسته لیزر دیسک و درمان با رادیوفرکونسی در بیماران دچار ارتروز ستون فقرات، مفاصل زانو و شانه در این مرکز ارائه می شود.

کنترل و درمان دردهای شایع و پیچیده

وی با اشاره به کنترل و درمان بسیاری از دردهای شایع و گاها پیچیده در کلینیک‌های دانشگاه، خاطرنشان کرد: به عنوان نمونه بسیاری از سردردهای صورت یا سردردهای با منشاء درد گردنی در این مراکز قابل شناسایی است، درحالیکه بیمار به اشتباه سالها مسکن مصرف می کند. در این موارد با  بلوک عصبی یا RF بروی اعصاب پس سری با روش بسته،درد بیمار درمان می شود. همچنین در دردهای ناشی از مشکلات ستون فقرات برای تنگی کانال از ابزاری با نام اپیدوروسکوپی استفاده می شود که دارای دوربین بسیار ظریفی بوده و بدون نیاز به جراحی و بیهوشی به داخل کانال فرستاده می شود. در این روش بدون برش دادن و تنها با تزریق دارو یا تنها با برش لیزر، مشکل بیمار برطرف می شود.

ارایه روشهای نوین درمانی در کلینیک‌های درد

وی با اشاره به سایر روشهای درمانی نوین، تشریح کرد: همچنین در مواردی که داروهای خوراکی و تزریقی جواب نداده و یا دوز داروها بسیار بالاست، ابزاری در محل ضایعه و داخل نخاع کاشته شده و دارو آهسته آهسته از زیر پوست بیمار و در زمان های مشخص تزریق می شود.

هاشمی محرک های نخاعی را از درمان های تایید شده و دارای رتبه بالای اثربخشی برای درد بیماران عنوان کرد و در ادامه، گفت: از این روش درمانی برای بیماری های مزمنی که از جراحی جواب نگرفته، استفاده می شود. به گونه ای که محرک نخاعی در اطراف نخاع کار گذاشته می شود، روشی که در دنیا تائید شده و در ایران نیز در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اجرا می شود.

شایع‌ترین علل مزمن شدن درد و روش درمان آن

هاشمی شایع‌ترین علت مزمن شدن درد را عدم کنترل آن در فازهای اولیه دانست و ادامه داد: این مساله در مورد دردهای بعد از عمل جراحی بسیار شایع است به گونه ای که عمل جراحی انجام شده، دوره نقاهت آن گذشته اما درد همچنان ادامه دارد. این نوع دردها دائمی و مزمن بوده و درمان آن با گذشت زمان، سخت تر می شود. بنابراین کنترل این دردها بسیار با اهمیت است، اگر عصبی آزار دیده و یا التهابی ایجاد شده باید هرچه سریعتر شناسایی شده و با بلوک عصبی برطرف شود.

وی با اشاره به سایر راهکارهای درمان دردهای نخاعی بعد از عمل جراحی، تصریح کرد: با گذشت زمان با تغییر کیفیت و شدت درد و مزمن شدن آن، نیاز به درمان نیز پیشرفته تر و کامل تر شده و در نهایت روش های درمانی مانند اندوسکوپی برای باز کردن چسبندگی ها، کاشت دستگاه محرک نخاعی یا باطری ها ی نخاعی و یا استفاده از پمپ های نخاعی برای کنترل درد اعمال می شود.

شناسایی و تشخیص علل بروز دردهای پیچیده در کلینیک درد

وی با بیان اینکه یکی از عمده ترین خدمات کلینیک های درد، شناسایی و تشخیص عامل ایجاد درد است، عنوان کرد: اگرچه اغلب بیماران توسط پزشک اولیه به مرکز ما ارجاع داده می شوند، با این حال موثرترین روشهای تشخیص علل بروز درد در کلینیک های درد دانشگاه اعمال می شود. به جرات می توان گفت که پزشکان در کلینیک های درد بسیار باحوصله به صحبتهای بیمار گوش می دهند، به گونه ای که اصلی ترین توصیه ما به دستیاران این است که با صبر و حوصله به صحبت بیمار گوش داده و با معاینه بالینی دقیق، علل اصلی بروز درد را شناسایی کنند، شاید یکی از تفاوت های  اصلی ما با سایر کلینیک ها و مراکز درمانی رعایت همین اصل برای تشخیص دقیق علت بروز درد باشد.

کمردرد دارای بیشترین آمار مراجعه به کلینیک درد

رییس انجمن درد ایران با اشاره به مطالعه انجام شده در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با آمار بیشترین مراجعه به کلینیک های درد، عنوان کرد: بر اساس این مطالعه بیشترین مراجعات مربوط به کمر درد با آمار بین ۵۰ تا۶۰درصد مراجعات و پس از آن سردرد و دردهای مفاصل قرار دارند.

پوشش بیمه‌ای کنترل و درمان درد

 رییس انجمن درد ایران با بیان اینکه این درمان ها بسیار پرهزینه و نیازمند تجهیزات ویژه ای است، خاطرنشان کرد: خوشبختانه با همکاری و هماهنگی وزارت بهداشت و مذاکرات صورت گرفته با شورای عالی بیمه، بسیاری از این روش های درمانی تحت پوشش بیمه قرار گرفته اند.

هاشمی با اشاره به صرفه اقتصادی روش های درمانی در کلینیک های درد، عنوان کرد: بکارگیری روش های درمانی کنترل درد از بعد انسانی و اقتصادی اهمیت زیادی دارد، چراکه با این روش ها بسیاری از مراجعات به پزشک و هزینه های بی رویه برای سی تی اسکن، ام آر ای، مصرف داروهای متعدد و سایر هزینه ها حذف شده که همه ی این موارد صرفه جویی اقتصادی و در مجموع به نفع بیمار و بیمه است.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به نقش موثر رسانه در اشاعه این آگاهی‌ها، عنوان کرد: رسانه ها و به خصوص رادیو و تلوزیون در این میان می توانند نقش موثری ایفا کنند، چراکه جامعه تشنه و نیازمند این اطلاعات است. امروزه در اغلب خانواده ها سالمندانی با برخی دردهای مزمن همچون آرتروز و یا برخی بیماریهای خاص حضور دارند که خانواده ها نمی دانند برای تسکین و درمان این دردها باید چه اقدامی انجام دهند. همین مساله به افت کیفیت زندگی و درگیر بودن خانواده ها با برخی سختی ها و دشواریها منجر شده است.

هاشمی در خاتمه  با بیان اینکه اغلب دردها دارای سه بعد جسمی، روانی و اجتماعیست، عنوان کرد: زمانیکه فرد درد مزمن شدیدی را تجربه می کند، قطعا حوصله کار و حتی تفریح نداشته و همین مساله بر کیفیت زندگی وی تاثیرگذار است. جالب اینجاست که اغلب این افراد از وجود کلینیک های درد و متخصصانی برای کاهش و درمان این دردها بی خبر بوده و تمامی راهها و درمان های متفرقه را امتحان کرده و نتیجه ای نمی گیرند. بعضا کار خود را ازدست داده و در مواردی حتی دچار افسردگی شده و افکار خودکشی نیز به سرشان می زند، درحالیکه اغلب آنها پس از آشنایی و مراجعه به کلینیک درد و درمان و تسکین آن، تازه طعم خوب و شیرین زندگی را درک می کنند.

انتهای پیام