هفت نکته کلیدی در "حفظ سلامتی" از دیدگاه طب سنتی

به گزارش ایسنای جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی :وی با اشاره به این مطلب که این سوال برای بسیاری از افراد مطرح است که "چه کنیم مریض نشویم و آیا بیماری قابل پیشگیری است، گفت: برخی افراد بر این باورند که اگر بخواهند اصول پیشگیری طب سنتی را رعایت کنند زندگی بسیار مشکل می‏شود و باید از بسیاری از مواهب و لذتها چشم پوشی کنند. عده ای دیگر هم معتقدند یادگرفتن توصیه های تغذیه ای بسیار مشکل است و برای یادگیری آنها باید وقت زیادی صرف کنند ولی فرصت کافی برای آن ندارند، در حالیکه یادگیری و عمل به اصول اولیه پیشگیری نه سخت است، و نه لازم است از همه لذتهای خوردن چشم پوشی کرد.

وی افزود: هفت نکته ی که به آن اشاره می کنیم نکات کلیدی است که سهم بسیار بالایی در حفظ سلامتی دارد. البته از نظر طب سنتی شرط حفظ سلامتی فقط در رعایت اصول خوردن نیست بلکه عوامل دیگر هم نقش دارد اما غذا و نحوه خوردن آن، یکی از مهمترین آنهاست و در مقام اجرا، عملی ترین آنهاست.

دکتر ایلخانی با اشاره به این مطلب که پرهیز از خوردن غذاهای متنوع در یک وعده غذایی اولین نکته کلیدی در حفط سلامتی است گفت: خوراکی های مختلف سرعت هضم متفاوتی دارند. برخی غذاها زود هضم می شوند. مانند نانی که ازگندمی خوب، تهیه شده باشد، زرده تخم مرغ عسلی، سوپ ساده و برخی غذا ها نیز دیرهضم می‏شوند، مانند ماکارونی، کله‏پاچه، حلیم، انواع غذاهایی که با گوشت گاو و گوساله تهیه می‏شود و سرخ کردنی ها. حال اگر چند نوع غذا با هم و در یک وعده میل شود به دلیل این که زمان هضم شدن آن ها متفاوت است، غذای هضم شده و هضم نشده با یکدیگر مخلوط شده و به بدن ضرر می‏رساند.

وی خاطرنشان کرد: بوعلی سینا در کتاب گران سنگ قانون در این زمینه می نویسد: هم‏زمان خوردن غذاهای مختلف از دو جهت مضر است. یک جهت، آنست که (سرعت) هضم آنها با هم اختلاف دارد، و هضم شده و هضم نشده با‏هم مخلوط می‏شود. و جهت دوم اینست که انسان بیش از اندازه مورد نیازش می خورد."

دکتر ایلخانی با اشاره به این که آیا پرهیز از تنوع غذایی در یک وعده، یعنی ساده خوردن، باعث کمبود ویتامین ها، ریز مغذی‏ها و مواد مورد نیاز دیگر بدن نخواهد شد؟ اظهار داشت: برای پیشگیری از کمبود انواع ویتامین ها، عناصر معدنی مورد نیاز و مواد غذایی سه گانه (کربوهیدرات، چربی و پروتئین) لازم است تنوع غذایی را در وعده‏های پیاپی رعایت کرد. بدین معنی که شام امشب، متفاوت از ناهار فردا، و ناهار فردا نیز متفاوت از شام فردا باشد. بدین ترتیب در هر وعده غذایی، از غذای ساده جدیدی استفاده می شود. خوشبختانه رعایت این تنوع غذایی در غذاهای سنتی ایرانی به راحتی ممکن است.

این عضو هیات علمی در تعریف غذای ساده اظهار داشت: منظور از غذای ساده غذایی است که در یک مرحله طبخ شود ولو اینکه از مواد اولیه مختلفی در طبخ آن استفاده گردد. به مثال های زیر توجه کنید: اگر برای تهیه یک آش از چند نوع سبزی، حبوبات، گوشت و ادویه جات استفاده می کنید و در پایان آن آش را با نان میل کنید در واقع شما یک غذای ساده میل کرده اید. آبگوشت سنتی ایران که در آن از گوشت، نخود، لوبیا، سیب زمینی و... استفاده می‏شود یک غذای ساده است. انواع خورش‏های سنتی که در ترکیب آنها مواد مختلف از سبزیجات، حبوبات، ادویه‏جات و گوشت استفاده شده و فرایند طبخ آنها به صورت یک مرحله ای صورت می گیرد، یک غذای ساده محسوب می شود.

دکتر ایلخانی ادامه داد: دومین نکته کلیدی  این است که وقتی اشتها ندارید غذا نخورید.بطور مثال وقتی غذا میل کرده اید و به جمع دوستان یا اقوام وارد می‏شوید که آنها مشغول صرف غذا هستند و از شما به اصرار دعوت می کنند که غذا میل کنید.

وقتی غذا خورده و سیر هستید و به محلی وارد می‏شوید که غذای لذیذی در مقابل شما قرار می گیرد و شما علیرغم نداشتن اشتها، برای خوردن وسوسه می‏شوید که بخورید و  وقتی در معرض اصرار اعضای خانواده قرار می گیرید و برای اینکه ناراحت نشوند تصمیم می‏گیرید در خوردن با آنان همراهی کنیدو موارد متعدد دیگر که ممکن است برای شما پیش آید که علیرغم نداشتن اشتها، شما بخواهید غذا میل کنید. خوردن در این شرایط به شدت برای دستگاه گوارش شما مضر است.

وی افزود: فرآیند ایجاد اشتها در مکاتب طبی مختلف، از جمله طب سنتی ایران به شکل های مختلف بیان شده است. در شرایط طبیعی ایجاد اشتها وقتی صورت می گیرد که غذای قبلی به طور کامل از معده تخلیه شده باشد. این زمان معمولا ۴ تا ۸ ساعت پس از خوردن وعده غذایی قبلی است. کوتاه یا بلند بودن این زمان به عوامل مختلف بستگی دارد. برخی از این عوامل عبارتند از: سن، مزاج معده، میزان فعالیت جسمی فرد، نوع غذای خورده شده و مقدار غذای خورده شده قبلی.

دکتر ایلخانی ادامه داد:اشتها نداشتن نیز ناشی از دو علت اصلی است؛ اول ناشی از بیماریهای مختلف، دوم به علتی غیر از بیماری. در این نوشتار به علت دوم پرداخته می‏شود. یعنی وقتی فرد اشتها به غذا ندارد و این بی‏اشتهایی ناشی از بیماری نیست. و آن حالتی است که غذای قبلی به طور کامل از معده تخلیه نشده است. و لذا زمان آن نرسیده است که طبیعت بدن سودا به معده ترشح کند تا اشتها تحریک شود. پس بی اشتهایی در اینگونه موارد ناشی از هضم ناکافی غذایی است که در وعده قبلی خورده شده، به عبارتی غذا هنوز نیمه هضم است. حال اگر فرد غذای جدیدی بخورد این غذا با غذای قبلی مخلوط خواهد شد. یعنی غذایی که مراحلی از هضم را گذرانده با غذایی که هنوز در مراحل ابتدایی هضم است مخلوط می‏شود.

وی نتیجه خوردن در وقتیکه هنوز اشتها ایجاد نشده را زمینه ساز ابتلا به بیماریهای مختلف گوارشی و غیر گوارشی دانست و اذعان داشت: پیامدهای کوتاه مدت این رفتار ناپسند به صورت درد معده، حال تهوع، استفراغ و اسهال خواهد بود. شدت و ضعف این علائم وابسته به میزان غذای جدید خورده شده و اینکه غذای قبلی در چه مرحله‏ای از هضم قرار داشته و نیز ناسازگاریهای خاص غذای جدید و غذای قبلی می‏باشد.

وقتی گرسنه هستید؛ خوردن غذا را به تاخیر نیندازید، این سومین عامل کلیدی در حفظ سلامتی بود که دکتر ایلخانی به آن اشاره کرد.

وی گفت: اگر انسان به گرسنگی ایجاد شده پاسخ مناسبی ندهد و گرسنگی ادامه پیدا کند مواد دیگری نیز به درون معده ترشح می  شود. در کتاب‏های طب سنتی از این مواد تعبیر به "مواد ردیئه" می شود. یکی از این مواد صفرا ست. صفرای ترشح شده در این شرایط در معده دچار تغییراتی می‏شود که می‏تواند به معده آسیب برساند. در صورت تکرار این تحمل گرسنگی و به تاخیر انداختن غذا در روزهای متوالی، در مراحل اول دردهای خفیف معده و اختلال در هضم ایجاد شده و در مراحل بعدی دردهای شدید و حتی زخم معده یا دوازده (اثنی عشر) دور از انتظار نخواهد بود.

دکتر ایلخانی در ادامه به چهارمین فاکتور در حفظ سلامتی اشاره کرد و گفت: قبل از اینکه کاملا سیر شوید دست از غذا بکشید، احساس سیری وقتی ایجاد می شود که معده از غذا پر شود. اما در فرآیند هضم، پس از مدت زمان کوتاهی، حجم محتویات معده بیش از حجم غذای خورده شده می‏گردد.

این افزایش حجم به چند دلیل اتفاق می‏افتد:اول، در حین جویدن از غدد بزاقی موجود در دهان، بزاق ترشح می شود. بزاق، علاوه بر تسهیل عمل بلع، به خاطر داشتن آنزیم ها، بخشی از عمل هضم را نیز انجام می‏دهند. علاوه بر آن باعث افزایش حجم محتویات معده می‏شود، دوم، آنزیم ها و اسید و مواد مترشحه از سلولهای جدار معده که برای هضم غذا ترشح می‏شود نیز باعث افزایش حجم محتویات معده می‏شود، سوم، فاصله افتادن بین مولکولهای غذا پس از ورود به معده نیز باعث افزایش حجم آن می‏شود. توضیح آنکه حجم غذا پس از ورود به معده در فرآیند هضم، زیاد می شود. از این افزایش حجم در کتابهای طب سنتی تعبیر به "تخلخل" می‏شود. (مانند خمیر که ترکیبی از آرد و نان و مایه خمیر است، پس از مدت کوتاهی شروع به افزایش حجم می کند. پس بنابراین حجم غذای وارده به معده بیش از حجم غذا قبل از خورده شدن است.

وی ادامه داد: توجه به این نکته مهم است که بدانیم وقتی انسان تا حد سیری کامل غذا می‏خورد به دلیل دوم و سوم مذکور، پس از دست کشیدن از غذا، حجم محتویات معده بتدریج زیاد می‏شود. این افزایش حجم به دو دلیل مضر است:اول اینکه با فشار به جدار معده موجب دردهای خفیف تا متوسط شده و نیز باعث احساس سنگینی آزار دهنده در ناحیه معده می شود.

دوم اینکه این افزایش حجم مانع تاثیر گذاری مطلوب آنزیم ها و اسید معده با غذا شده و لذا غذا به صورت هضم ناقص جذب کبد می‏شود. یکی از پیامدهای هضم ناقص چاقی بیمارگونه است.

ضمنا به دلیل هضم ناقص، در دستگاه گوارش گازهایی تولید می‏شود که از آن تعبیر به نفخ می‏شود. این گازها در یک چرخه معیوب علاوه بر اینکه خود باعث اختلال در هضم می‏گردند، باعث دردهای جابجا شونده در دستگاه گوارش نیز می‏شوند.

وی ضمن طرح این سوال که معیار دست کشیدن از غذا قبل از سیری چیست گفت:در پاسخ باید گفت حد استانداردی برای آن تعریف نشده است. ولی بعضی ازمتخصصان میگویند حد آن، پنج قاشق یا پنج لقمه آخر غذاست. به این معنا که هنگامی دست از غذا بکشید که اگر به اندازه پنج قاشق یا پنج لقمه از همان غذا در مقابل شما قراردادند با اشتها بتوانید بخورید. اگر آن پنج لقمه را نتوانید بخورید یا با اکراه بخورید نشانه آنست که این توصیه را رعایت نکرده اید.

هر لقمه غذا را به طور کامل بجوید؛ این پنجمین فاکتوری بود که متخصص طب سنتی دانشگاه به آن اشاره کرد و گفت: هضم غذا از دهان شروع می‏شود. هضم در واقع فرآیندی است که طی آن غذا قابلیت جذب شدن به سلول‏های بدن راه پیدا می‏کند. چرا باید غذا کاملا جویده شود؟ دلایل متعددی دارد که به بعضی از آنها اشاره می‏شود:ریز شدن هرچه بیشتر ذرات غذا برای این‏که غذایی که خورده می‏شود جذب بدن شود. باید به اجزای بسیار ریز تبدیل شود. اگر غذا در دهان به خوبی جویده شود، زحمت معده برای ریز کردن غذا کم می شود. این موضوع به‏ویژه در معده‏های ضعیف که پس از خوردن دچار درد خفیف یا ترش‏کردن یا نفخ می‏شوند مهم‏تر است و خوب جویدن باعث کاهش این علائم می‏شود.

استاد دانشگاه ادامه داد: هضم بخشی از مواد غذایی در بزاق انسان موادی به نام آنزیم وجود دارند که در هضم برخی از خوراکی‏ها مانند نان، برنج و سایر غذاهای نشاسته‏ای نقش دارند. با خوب جویدن، این آنزیم‏ها بیشتر ترشح شده و با غذا آغشته شده و فرایند هضم دهانی به نحو بهتری انجام می‏شود.

وی در ادامه توضیح داد:خوردن غذا به اندازه‏ی مناسب موضوع مهمی است که باید به آن توجه شود. سیرشدن‏، مکانیسم پیچیده‏ای دارد. اگر انسان غذا را با عجله ببلعد، پیام سیرشدن دیر به مغز مخابره ‏شده و زمانی فرد احساس سیر شدن می‏کندکه بیش از حد نیاز خورده است. لذا پیامد کوتاه مدت آن احساس سنگینی در معده، و نفخ و پیامد بلند مدت آن چاقی است. ولی خوب جویدن غذا از این عوارض جلوگیری می‏کند. این نکته برای افراد چاق که قصد لاغر شدن دارند، بسیار حائز اهمیت است. زیرا یکی از روش‏‏هایی که به کاهش وزن کمک می کند، خوب جویدن غذا است. با خوب جویدن هم انسان با خوردن مقدار کم تری غذا سیر می‏شود و هم در فرایند هضم مواد زاید کمتری تولید می‏شود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی در ادامه گفت: معیار و اندازه‏ای برای خوب جویدن که مورد اتفاق همه پزشکان باشد وجود ندارد. توصیه ما، چهل بار جویدن هر لقمه غذا است. اگرهر جویدن یعنی هربار نزدیک شدن دندان های دو فک به هم و سپس دور شدن آن نیم ثانیه طول بکشد، زمان جویدن کامل یک لقمه بیست ثانیه می‏شود. بدین ترتیب زمان لازم برای خوردن یک وعده غذا حدود بیست دقیقه می‏شود.

وی ششمین فاکتور سلامتی را اینگونه عنوان کرد: همراه غذا و بلافاصله پس از غذا از نوشیدن آب اجتناب کنید.برای هضم، لازم است غذا در غلظت مناسبی از شیره های گوارشی قرار گیرد. اگر این غلظت، از حد نرمال خود کمتر باشد (محیط بیش از حد لازم رقیق باشد) هضم دچار اختلال می شود.از طرفی، غذا برای هضم در معده، نیاز به حرارت مناسب دارد. نوشیدن آب بین غذا (که معمولا به صورت سرد نوشیده می‏شود) موجب سرد شدن معده و اختلال در هضم می‏شود.

دکتر ایلخانی گفت: وقتی شما بین غذا، آب می‏نوشید، غلظت اسید و آنزیم‏ها را در محیط معده کم می کنید. در محیط رقیق شده، غذا به خوبی هضم نمی شود. به علاوه، آبی که در بین غذا یا در انتهای آن می نوشید باعث سرد شدن غذا و معده شده از این جهت نیز قوه هاضمه شما را ضعیف می کند. اگر این رفتار تکرار گردد به تدریج علائمی مانند ترش کردن، نفخ کردن، افزایش اشتها، سوزش سردل، دردهای مختصر معده و... ظاهر می‏شود.

متخصص طب سنتی دانشگاه با اشاره به اینکه یک روش عملی برای ترک عادت نوشیدن آب در بین غذا، خوب جویدن غذاست اظهار داشت: توصیه می‏شود در صورتیکه تشنه هستید غذا میل نکنید. بلکه ابتدا تشنگی خود را برطرف کنید و پس از گذشت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه، آنگاه غذا میل کنید. و حداقل تا یک ساعت پس از غذا نیز، آب میل نکنید.

وی در ادامه هفتمین فاکتور در حفظ سلامتی را اینگونه بیان کرد: از خوردن میوه پس از غذا پرهیز کنید.میوه ها از جهت سرعت هضم به زودهضم و دیرهضم تقسیم می‏شوند. میوه هایی مانند توت شیرین و خربزه از میوه های زود‏هضم و میوه هایی مانند موز، به، سیب و هلو از میوه های دیرهضم محسوب می‏شوند.از دیدگاه طب سنتی قاعده‏ای فراگیر برای زمان خوردن میوه نسبت به غذا وجود ندارد. یکی از دلایل آن، اینست که سرعت هضم میوه‏ها با هم فرق می کند. لذا بر حسب نوع میوه حکم آن متفاوت است.

دکتر ایلخانی گفت: چون سرعت هضم میوه با سرعت هضم غذای مصرفی یکسان نیست با همان استدلالی که در نکته شماره یک بیان شد، هم زمان خوردن غذا و میوه، برای بدن مضر می‏شود، زیرا غذا و میوه دو نوع خوراکی با دو سرعت هضم متفاوت ارزیابی می‏شود.

این استاد دانشگاه افزود: در طب سنتی ایران خوردن برخی میوه‏ها به طور ویژه پس از غذا مضر دانسته شده است. مثلا خوردن میوه‏هایی مانند انگور، آلو، زردآلو، توت و موز پس از غذا باعث اختلال در هضم غذا می‏شود. اما خوردن سیب به مقدار کم(نه به مقدار زیاد) پس از غذا مقوی معده است و به هضم غذا کمک می‏کند. میوه " به" نیز پس از غذا، مقوی معده و ملین، ولی قبل از غذا، قابض بوده و باعث یبوست می‏شود.

انتهای پیام